Fikret Hakan

Fikret Hakan (D: 23 Nisan 1934, Balıkesir - Ö: 11 Temmuz 2017, İstanbul).

Oyunculuk yaşamına tiyatro ile başladı; 1950 yılından itibaren 163 film ve dizide oynadı. Türk sinemasında 1960'lı yılların en önde gelen sanatçılarındandı. 1980'lerde çoğunlukla ikinci derecede rollerde ya da çift aktörlü filmlerde oynadı; film yönetmenliği de yaptı.

Yaşamı

Gerçek adı Bumin Gaffar Çıtanak’tır; adını sinemaya başlayınca mahkeme kararıyla Fikret Hakan olarak değiştirdi. 23 Nisan 1934’te Balıkesir’de doğdu. Babası edebiyat öğretmeni, çevirmen A. Gaffar Güney (asıl adı Abdullah Gaffar Çıtanak), annesi hemşire Fatma Belkıs Hanım’dır. Anne ve babasının ayrılığından sonra annesiyle birlikte Anadolu’nun çeşitli şehirlerini gezdi. İlkokulu Bursa 23. İlkokulu’nda okudu. Ortaokulu Eskişehir’de okurken orta son sınıfta İstanbul’a taşındılar.

Sahneye ilk defa Güzelce Kasımpaşa Ortaokulu öğrencisi iken Üç Güvercin opereti ile Ses Tiyatrosu'nda palyaço rolüyle çıktı. "Leblebici Horhor", "Afrodit" gibi iki müzikli oyunda daha oynadı. Taksim Atatürk Lisesinde öğrenciyken İstanbul Ekspres Gazetesi'nde röportajlar, şiirler yayımladı. Öykücülüğü 1958 yılına kadar sürdürdü. Öyküleri ‘Seçilmiş Hikâyeler’ dergisinde ve ‘Dost’ dergisinde yayımlandı. "Tellak Ali" adlı ilk öykü kitabı 1954 yılında yayımlandı.

Öğrenimini lise birinci sınıftayken bırakan sanatçı, 1952 yılında Köprüaltı Çocukları filminde başrolde oynayarak sinema oyunculuğuna başladı. 1958 yılında kadar her sene üç-dört film çevirdi. Beyaz Mendil (1955) filmi ile tanındı.

Avni Dilligil'in kurduğu Çığır Sahne - Saat 6 Tiyatrosu'nda bazı oyunlarda rol aldı (1955). Haldun Dormen'in kurduğu amatör Cep Tiyatrosu'nda ve profesyonel Dormen Tiyatrosu'nda sahnelenen oyunlarda roller aldı. 1958'de Dormen Tiyatrosu'ndan ayrılıp "Sahne 8 adlı tiyatroyu kurdu ve İtalyan yazar Ugo Betti'nin "Kraliçeler ve Asiler" adlı oyununu sahneye koydu.

1958 yılında askerlik yapan sanatçı, askerlikten döndükten sonra mahkeme kararıyla Fikret Hakan adını aldı. 1960'lı yıllardan itibaren "Yılanların Öcü" (1962), "Karanlıkta Uyananlar" (1964) gibi toplumsal içeriği ağır basan filmlerde rol aldı. Hayatı boyunca iki yüzden fazla filmde, otuza yakın dizide oynadı. Keşanlı Ali (1964) filminde, 1968 yılında Ölüm Tarlaları filminde ve 1971'de Hasret filmindeki rolü ile Antalya Film Şenliği'nde En İyi Erkek Oyuncu Ödülü'ne değer görüldü.

Yoğun sinema çalışmaları nedeniyle 60'lı yıllarda tiyatroya daha az yer veren Fikret Hakan 1960-61 döneminde Oraloğlu Tiyatrosu'nda Saat 6 Oyunları Topluluğu’nda "Bir Parmak Bal" adlı oyunda rol aldı; 1963 sezonunda GEN-AR Tiyatrosu'nda bazı oyunlarda rol aldı; 1968-1969 sezonunda ise Ankara Sanat Tiyatrosu'nun sahnelediği "Durand Bulvarı" adlı oyunda rol aldı.

Neşecan Paşmak ile birlikteliğinden 1962'de kızı Elif dünyaya geldi. İlk evliliğini o yıl Lale Sarı ile yaptı, on ay içinde sonlanan bu evlilikten sonra 1964'te 15 yaşındaki Semiramis Pekkan ile birkaç ay süren bir evlilik yaptı; üçüncü evliliğini 1966'da Neşecan Paşmak'la yaptı. Bir yıl sonra sonlanan bu evlilikten sonra 1971'de pop şarkıcısı Hümeyra ile evlendi; birkaç hafta sonra eşine şiddet uygulaması nedeniyle bu evliliği de sonlandı. Beşinci evliliğini 1989'da Fatma Zeynep Mirgün ile evliliği iki yıl sürdü. Son evliliği Tijen Kılıç ile yaptı.

1970 yılında yönetmen Peter Collinson Türkiye'de çekmek istediği Paralı Askerler filmi için Türkiye'den oyuncu seçmek üzere Türkiye'ye geldiğinde Salih Güney, Erol Keskin, Aytekin Akkaya ve birkaç Türk oyuncu ile birlikte Fikret Hakan başarılı bulundu ve filmde Albay Ahmet Elçi rolünü canlandırdı. İngilizcesi yeterli olmadığı için Hollywood'daki başka teklifleri değerlendirme fırsatı olmadı. Geçirdiği bir trafik kazası ve ardından başlayan seks filmleri döneminde sinemadan uzak kaldı ve Marmaris'e yerleşti. Bir süre geçimini teknecilikle sağlayan Fikret Hakan, 1980'li yıllarda oyunculuğa döndü.

Kazancakis'in Zorba eserini tiyatroya uyarlayarak sahneledi. Bu rolü ile, 1984'te Tercüman Gazetesi'nin En İyi Erkek Tiyatro Oyuncusu Ödülü'nü aldı.

Fikret Hakan 1998 yılında Kültür Bakanlığınca Devlet Sanatçısı unvanı tanımı genişletilerek kendisine bu unvanın verildiği 89 kişiden birisi idi; 2002'de Danıştay'ın kararı iptal etmesi ile 2002'de bu unvan iptal edilmiştir.

13.11.2009 tarihinde Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Karşılaştırmalı Edebiyat Anabilim Dalından fahri doktor unvanı aldı. Bir süre İstanbul Kültür Üniversitesinde ders verdi. Oyuncu bir süredir akciğer kanseri tedavisi gördüğü Kartal Lütfi Kırdar Eğitim ve Araştırma Hastanesinde 11 Temmuz 2017'de 83 yaşında öldü.

Rol aldığı tiyatro oyunları

Zorba: Nikos Kazancakis

Durand Bulvarı (Armand Salcrou) - Ankara Sanat Tiyatrosu - 1967

Hep Cocuk Kalacağız: Çığır Sahne

Filmografi

Yönetmen olarak

Sürgünden Geliyorum - 1971

Cennetin Kapısı - 1973

En Büyük Patron - 1975

Hammal - 1976

Sürgün - 1976

Yapımcı olarak

Sürgün - 1976

Senarist olarak

Sürgünden Geliyorum - 1971

Cennetin Kapısı - 1973

En Büyük Patron - 1975

Sürgün - 1976

Oyuncu olarak

(163 film ve dizi)

Hoşgör, Boşver, Aldırma (Memo Festivalde), 1953

Köprüaltı Çocukları, 1953

Cingöz Recai, 1954

Yollarımız Ayrılıyor, 1954

Karacaoğlan, 1955

Gülmeyen Yüzler, 1955

Beyaz Mendil, 1955

Battal Gazi Geliyor ....Cafer, 1955

Ölüm Deresi, 1956

Papatya, 1956

Kör Kuyu, 1957

Lejyon Dönüşü, 1957

Ak Altın, 1957

Gelinin Muradı ....Doktor, 1957

Kahpe Kurşun, 1957

Kamelyalı Kadın, 1957

Üç Arkadaş....Doktor, 1958

Son Saadet, 1958

Allah Korkusu, 1958

Bir İnsanlık Meselesi (Allah Korusun), 1958

Dertli Irmak, 1958

Dokuz Dağın Efesi, 1958

Zümrüt ....Selim, 1959

Camp Der Verdammten, 1961

Hatırla Sevgilim, 1961

Şeytanın Kılıcı, 1961

Silahlar Konuşuyor, 1961

İstanbul'da Aşk Başkadır, 1961

Aşk Yarışı, 1962

Kısmetin En Güzeli, 1962

Sokak Kızı, 1962

Yılanların Öcü ....Kara Bayram, 1962

Aşk Orada Başladı, 1962

Battı Balık, 1962

Ölüme Yalnız Gidilir, 1962

Badem Şekeri, 1963

Bana Annemi Anlat, 1963

Cehennemde Buluşalım (Comp Der Verdammten), 1963

Katır Tırnağı, 1963

Öldür Beni, 1963

Zehir Hafiye, 1963

Aşka Vakit Yok, 1963

Karanlıkta Uyananlar, 1964

Affetmeyen Kadın, 1964

Bücür, 1964

Keşanlı Ali Destanı ....Keşanlı Ali, 1964

Atçalı Kel Mehmet, 1964

Avanta Kemal, 1964

Cumartesi Senin Pazar Benim, 1965

Başlık, 1965

Korkusuzlar, 1965

Dağlar Kralı (Köroğlu), 1965

Siyah Gözler, 1965

Uzakta Kal Sevgilim, 1965

Bitmeyen Yol, 1965

Buzlar Çözülmeden, 1965

Dünkü Çocuk, 1965

Murat'ın Türküsü, 1965

Onyedinci Yolcu, 1965

Toprağın Kanı, 1966

Babam Katil Değildi, 1966

Dövüşmek Şart Oldu, 1966

Erkek Ve Dişi, 1966

Her Şafakta Ölürüm, 1966

Hızır Efe, 1966

Korkusuz Adam, 1966

Nuh'un Gemisi, 1966

Ölüm Tarlası, 1966

Silahları Ellerinde Öldüler, 1967

Bozkurtlar Geliyor, 1967

Devlerin İntikamı, 1967

Eceline Susayanlar, 1967

Kan Davası, 1967

Çıldırtan Arzu, 1967

Şeyh Ahmed, 1968

Şeytan Kafesi, 1968

Kafkas Kartalı, 1968

Kara Battal'ın Acısı, 1968

Mısır'dan Gelen Gelin, 1969

Target: Harry, 1969

Devlerin Aşkı, 1969

Günahını Kanlarıyla Ödediler, 1969

You Can't Win 'Em All (Paralı Askerler).... Albay Ahmet Elçi, 1970

Battal Gazi Destanı .... Hammer, 1971

Şehzade Sinbad Kaf Dağında, 1971

Vurguncular ....Kont, 1971

Trittico, 1971

Gülüm, Balım, Çiçeğim, 1971

Hasret, 1971

Öldüren Şehir, 1971

Ölümsüzler, 1971

New Yorklu Kız, 1971

Fedailer Mangası, 1971

Cemo ....Memo, 1972

Elif İle Seydo, 1972

Büyük Soygun, 1973

Pir Sultan Abdal ....Pir Sultan Abdal, 1973

Dayı, 1974

Dört Hergele, 1974

Kısmet, 1974

Köprü, 1975

En Büyük Patron, 1975

Pembe İncili Kaftan (TV) ....Muhsin Çelebi, 1975

Delicesine, 1976

Gülşah Küçük Anne ....Fikret, 1976

İki Arkadaş, 1976

Sürgün, 1976

Kaplan Pençesi, 1976

Hora Geliyor Hora, 1976

Kurban Olayım, 1976

Yuvanın Bekçileri, 1977

Yangın, 1977

Demiryol ....Hasan, 1979

Bir Günün Hikâyesi ....Mustafa, 1980

Beni Böyle Sev, 1980

Takip, 1981

Bir Damla Ateş, 1981

Kimbilir (Kibariye), 1981

Öğretmen Kemal, 1981

Unutulmayanlar....Figo, 1981

Toprağın Teri ....Hasan, 1981

Arkadaşım, 1982 - Mahmut

Düşkünüm Sana, 1982

Haram, 1983

Küçük Ağa (TV), 1983 - Çolak Salih

Fidan, 1984

Acı Ekmek, 1984

Alkol, 1985

Savunma, 1986

Aşkın Kanunu Yoktur, 1986

Gün Doğmadan, 1986

Duvardaki Kan (TV), 1986

Severek Öldüler, 1987

O Bir Melekti, 1987

Yazgı, 1987

Acıların Günlüğü ....Fikret Usta, 1988

Hüküm, 1988

Kara Sevda, 1989

Dehşet Gecesi, 1989

Sessiz Fırtına, 1989

Gülbeyaz, 1989

İstiyorum, 1989

Eskici Ve Oğulları, 1990

Hanımın Çiftliği (TV), 1990

Sevgi Demeti (Müdür Baba) (TV), 1992

Yalancı (TV), 1993

Gerilla ....Cevat Fehmi, 1994

İnsanlar Yaşadıkça (TV), 1994

Sen De Gitme ....Antoine, 1995

Ekmek, 1996

Anılardaki Sevgili (TV), 1996

Yaşama Hakkı, 1998

Her şey Oğlum İçin (TV), 1998

Baba (TV), 1999

Aşkın Dağlarda Gezer (TV), 1999

Zümrüt Gözlerim Aklına Gelirse, 2000

Aslan Oğlum, 2000

Yeni Hayat (TV), 2001

Benimle Evlenir Misin (TV) ....Eşref Bey, 2001

Zor Hedef (TV), 2002

Para=Dolar, 2000

Şıh Senem, 2003

Kurşun Yarası (TV), 2003

Eğreti Gelin, 2005

Kaybolan Yıllar ....Süleyman Çesen, 2006

Unutulmaz, 2009-2010

Umut, 2008

Birleşen Gönüller, 2014

Plakları

Yeşilçam'ın en üretken olduğu dönem olan 1960'lı ve 1970'li yıllarda Sadri Alışık'tan Fatma Girik'e, Yılmaz Köksal'dan Hülya Koçyiğit'e kadar onlarca sinema oyuncusu müzik plakları dordurmuşlardı. Bu plak yapma furyasına Fikret Hakan da katıldı ve birkaç 45'lik plak da o doldurdu. Bu plaklar şunlardır:

1972 - Cemo / Dedikleri Gerçek İmiş - Radyofon Plak 001

1974 - Dostun Gülü / Löberde - Yavuz Plak 1558

1975 - Aşk Uğultusu / Sancı - Diskotür 5199

Kitapları

Kendi yazdıkları

"Hamal'ın Uşakları" (öykü), Telos Yayıncılık, İstanbul, 1997.

"İmbikli Duvar" (şiir), Serander Yayınları, Trabzon, 2002.

"Siyah Işık (Toplu Şiirler 1978-2008)", Serander Yayınları, Trabzon, 2008.

"Joe Brico Masumdur" (öykü), Umuttepe Yayınları, İstanbul, 2009.

"Gece Limanı (Yasaksız Mutsuzluklar Rıhtımı)" (roman), İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 2010.

"Türk Sinema Tarihi", (anı, sinema), İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 2010.

Hakkında yazılanlar

"Fikret Hakan - Eskimeyen Yeşilçamlı" (inceleme), Nigar Pösteki, Umuttepe Yayınları, İstanbul, 2009.

"Asla Unutmadım", Feyzan Ersinan Top, Dünya Yayıncılık, İstanbul, 2006 (Fikret Hakan, bu incelemede Türk sinemasının diğer 5 ünlü sanatçısıyla birlikte ele alınmış)

Aldığı ödüller

1965 Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi Erkek Oyuncu Ödülü, Keşanlı Ali Destanı

1968 Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi Erkek Oyuncu Ödülü, Ölüm Tarlası

İzmir Enternasyonal Fuarı 1. Film Şenliği, 1965, Keşanlı Ali Destanı, En İyi Erkek Oyuncu

1971 Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi Erkek Oyuncu, Hasret

30. Antalya Film Şenliği, 1993, Yalancı (TV), En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu

34. Antalya Film Şenliği, 1997, Yalancı (TV), Yaşam Boyu Onur Ödülü

2009 - Eskişehir Osmangazi Üniversitesinden fahri doktorluk unvanı aldı.

2012 - Engelsiz Yaşam Vakfı, Yaşam Boyu Meslek ve Onur Ödülü

Devamı

Fatma Girik

Fatma Girik (12 Aralık 1942, İstanbul - 24 Ocak 2022, Beşiktaş), Türk oyuncu, senarist, yapımcı ve siyasetçidir. 1956-2012 yılları arasında 200'den fazla sinema filmi ve dizide rol alan Girik; canlandırdığı sert, mağrur ve haksızlıklara karşı boyun eğmeyen Anadolu kadını karakterleri ile tanındı. Türkan Şoray, Hülya Koçyiğit ve Filiz Akın ile birlikte Yeşilçam'ın dört yapraklı yoncasından birisi olarak kabul edildi.

Kemal Sunal'ın başrolde yer aldığı aralarında Bekçiler Kralı, Dokunmayın Şabanıma ve Yüz Numaralı Adam gibi filmlerin yapımcılığını üstlendi. 1986 yapımı Garip filminin senaryosunu Memduh Ün ve Bülent Oran ile birlikte yazdı. 1990 tarihli Gün Ortasında Karanlık filminin sanat yönetmenliğini üstlenen Girik, 1984 tarihli Postacı filminin dekor tasarımında görev aldı. 1988 yılında aktif siyasete atılarak 1989-1994 yılları arasında SHP'den Şişli Belediye Başkanı olarak görev aldı. İlk kez 1965 yılında Keşanlı Ali Destanı filmi ile Antalya Altın Portakal Film Festivali'nde "En İyi Kadın Oyuncu Ödülüne" layık görüldü. Daha sonra Sürtüğün Kızı (1967), Ezo Gelin (1969), Boş Beşik (1970) ve Acı (1971) filmleri ile dört kez daha "En İyi Kadın Oyuncu" ödülüne değer görüldü.

Hayatının büyük bir kısmında senarist ve yönetmen Memduh Ün ile birliktelik yaşayan Fatma Girik, 24 Ocak 2022'de COVID-19'a bağlı organ yetmezliği nedeniyle İstanbul'da 79 yaşında hayatını kaybetti. Naaşı, vasiyeti üzerine Muğla'nın Bodrum ilçesinde Memduh Ün'ün yanına defnedildi.

Hayatı ve kariyeri

12 Aralık 1942 tarihinde Hayri ve Münevver Girik'in üç çocuğundan biri olarak İstanbul'da Sultanahmet semtinde doğdu ve burada büyüdü. Babası dalgıç, annesi ev hanımıydı. İstanbul Kız Lisesi'ni (modern Cağaloğlu Anadolu Lisesi) bitirdi. Bu dönemde annesiyle birlikte filmlerde figüranlık yapmaya başladı. 1957 yılında ilk baş rolü olan, yönetmenliğini ve senaristliğini Seyfi Havaeri'nin yaptığı Leke'ydi. Bu filmin ardından birkaç yapımda daha oynadı. Memduh Ün'ün yönetmenliğinde 1960 yapımı Ölüm Peşimizde'de oynadı. Girik, 180'den fazla filmde rol aldı.

Şişli Belediye Başkanlığı

Girik, 1989 yerel seçimlerinde Sosyaldemokrat Halkçı Parti'den Şişli Belediye Başkanlığına aday oldu ve seçimleri kazandı. Deniz Baykal'a destek veren Girik, CHP'nin tekrar açılmasından sonra SHP'den istifa etti. Ancak Girik'in 1993'te CHP'ye girmeyeceği ve politikadan çekilerek sanata yöneleceği duyuruldu. Girik, 1994 yerel seçimlerine kadar görevini devam ettirdi. 1993 yılında kısa bir dönem televizyon ekranlarında Söz Fato'da adlı bir programın sunuculuğunu da yapmıştır.

Sonraki yılları

1995 yılında bir dizi için intihar canlandırması yaptığı sırada dublör kullanmayan Girik binanın ikinci katından düştü ve omurgasından yaralandı. 1999'da CHP'den Şişli Belediye Başkanlığı için aday oldu, ancak CHP'nin Şişli eski İlçe Başkanı Dursun Çaltı'nın kendi başkanlık girişimlerini sabote ettiğini öne sürerek adaylıktan istifa etti. 2000'lerin başında Girik Bodrum'un Torba mahallesine yerleşti. 2017 yılında kalça ekleminde saptanan bir dejenerasyon sonucunda yaşadığı ağrılar nedeniyle kalça protezi ameliyatına girdi. 2019'da yaşadığı düşme nedeniyle hastaneye kaldırılarak tedavi altına alındı. 2021 yılında Girik sağlık durumunun iyi olmadığını, yardım olmadan yürüyemediğini, tansiyon problemlerinin olduğunu ve beyin ameliyatı geçirmiş olduğunu açıkladı.

Ölümü

Fatma Girik, 24 Ocak 2022'de tedavi gördüğü İstanbul'un Beşiktaş ilçesindeki Liv Hospital hastanesinde COVID-19'a bağlı çoklu organ yetmezliği nedeniyle 79 yaşında hayatını kaybetti. 27 Ocak 2022'de ilk olarak Şişli Belediye Başkanlığı binasında daha sonra Cemal Reşit Rey Konser Salonu'nda anma etkinliği düzenlendi. Teşvikiye Camii'nde kılınan cenaze namazının ardından naaşı Muğla'nın Bodrum ilçesine gönderildi. 28 Ocak'ta vasiyeti üzerine Torba Mezarlığına, hayat arkadaşı Memduh Ün'ün yanına defnedildi.

Özel hayatı

Girik, Türk yönetmen, yapımcı, oyuncu ve senarist Memduh Ün ile hayatı boyunca süren bir ilişki yaşadı. Ün, Girik ile Girik 13-14 yaşlarındayken tanıştı ve 1958 yapımı Murada Ereceğiz filminin setinde ilişkilerinin temeli atıldı. 1959’da birlikte olmaya başladıkları sırada Girik 16, Ün 38 yaşındaydı. Ün, 1949'dan beri Cahide Şen ile evliydi ve Girik ile evlenmedi. 1985 yılında Girik bir gazeteye verdiği röportajda ilişkilerine değinerek "Nikahsız aşkın daha uzun ömürlü olduğunu Memduh’la kanıtladık. Başarılarım aşkımın meyvasıdır.” açıklamasında bulundu. Girik ayrıca Durul Gence ile 1960'ların sonunda kısa bir nişanlılık yaşadı.

Girik'in 12 yaşındayken evlat edinmiş olduğu Ahu Karabacak adlı bir kızı vardır.

Filmografi

Aldığı ödüller

1965 Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi Kadın Oyuncu Ödülü, Keşanlı Ali Destanı

1967 Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi Kadın Oyuncu Ödülü, Sürtüğün Kızı

1. Adana Altın Koza Film Festivali, 1969, Büyük Yemin, en iyi kadın oyuncu

1. Adana Altın Koza Film Festivali, 1969, Ezo Gelin, en iyi kadın oyuncu

3. Adana Altın Koza Film Festivali, 1971, Acı, en iyi kadın oyuncu

35. Altın Portakal Film Festivali, 1998, Sürtüğün Kızı, yaşam boyu onur ödülü

18. Ankara Uluslararası Film Festivali, Aziz Nesin Emek Ödülü

Plakları

Yeşilçam'da Fikret Hakan'dan Suzan Avcı'ya, Yılmaz Köksal'dan Hülya Koçyiğit'e kadar birçok sinema oyuncusu müzik plakları dolduruyordu. Fatma Girik de birkaç 45'lik plak doldurdu. Bu plaklar şunlardır:

1965 - Aguş / Aşka Şepke - Serengil 10010

1975 - Aşk Düğümü/Su Sızmazdı Aramızdan - EMI Plak 1251

Devamı

İlhan Usmanbaş

İlhan Usmanbaş, (D: 23 Ekim 1921, Ayvalık İstanbul). Türk klasik ve elektronik müzik bestecisi, müzik öğretmenidir.

On iki yaşında kendi kendine viyolonsel çalmaya başlamış ve Galatasaray Lisesi'ndeki öğrenciliği boyunca müzik çalışmalarını Sezai Asal'la yürütmüştür. 1941'de liseyi bitirince İstanbul Edebiyat Fakültesi ve Belediye Konservatuvarı'nda öğrenciliğe başlamıştır. Cemal Reşit Rey'in armoni ve Sezai Asal'ın viyolonsel derslerini izlemiş, ve 1942'de Ankara Devlet Konservatuvarı'nın Kompozisyon Bölümü'ne geçerek Hasan Ferid Alnar'la armoni, kontrpuan ve kompozisyon, Ahmet Adnan Saygun'la kompozisyon, David Zirkin'le viyolonsel, Ulvi Cemal Erkin'le piyano çalışmıştır. 1948'de Ankara Devlet Konservatuvarı'nın ileri döneminden mezun oldu. Aynı yıl soprano Atıfet Usmanbaş (1923-2022) ile evlendi.

Henüz öğrenciyken yazdığı ilk orkestra yapıtı, Mozart’tan esinlendiği “Küçük Gece müziği”dir (1946). Yine aynı yıl içinde Usmanbaş’ı yeni arayışlar içinde görüyoruz: Sartre ve Leibowitz’in yazılarını ve kitaplarını Fransızca’dan izlemeye başlamış, Alban Berg’in “Wozzeck” operasını kitaplıkta keşfederek Bülent Arel’le birlikte öteki çağdaş bestecilerin yapıtlarını incelemeye, seslendirmeye girişmiştir. Konservatuvar öğrencisi olmayan genç bestecilerden Ertuğrul Oğuz Fırat’la arkadaşlığın başlaması da bu yıllardadır.

1952'de Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) kanalıyla Amerika'ya gitmiş, aynı yıl Ankara'da Helikon Derneği'nin kurucuları arasına katılmıştır. 1956'da Ankara Devlet Konservatuvarı'nda müzik tarihi öğretmenliği yapmıştır. 1957-58 yıllarında Rockfeller bursu ile Amerika'ya giderek birçok besteci ile tanışma olanağı bulmuştur.

1960’an sonra besteci, “dizisel yazı”dan uzaklaşmaya başlayarak yeni tekniklere yönelmiştir. Bestecilik serüveni genelde şöyle bir çizgi izlemiştir:

1948’e kadar, Hindemith, Bartok, Stravinski, Rey etkileri.

1950 – 60 arası, dizisel teknikler ve özgün uygulamaları.

1960’tan günümüze, dizisel sonrası özgün araştırmalar; aleotoric (raslamsal), özgür polifoni, kollaj, minimal uygulamaları, monoritmik, optik-grafik özgür değerler, mikromodalite.

Usmanbaş, Türkiye’de uzun yıllar sürdürdüğü kompozisyon öğretmenliği koşutunda, kitaplar ve çeviriler yayınlamış, kongre bildirileri ve makaleler yazmıştır. Başlıcaları arasında:

Müzikte Türler ve Biçimler (André Hodeir’den çeviri),

Kısa Dünya Musıkisi Tarihi (Curt Sachs’tan çeviri) ve

Müzikte Türler 

sayılabilir.

İlhan Usmanbaş’ın yapıtlarına ilişkin nota koleksiyonu, Sevda-Cenap And Müzik Vakfı belgeliğindedir.

Yapıtları

1) “Altı Prelüd”, piyano için, Ankara 1945; Başlıklar: Toccato, Siciliano, allo conanina, duo lyriche, V, Alla Francese; Basım: Theodore Presser, Bryn Mawr, ABD

2) “Küçük Gece Müziği”, yaylılar orkestrası için, Ankara, 1946; Başlıklar: Allegro, Adagio, Menuetto, Finale; Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı, No:16.

3) “Sonat”, keman ve piyano için, Ankara, 1946. Başlıklar: Allegro, Adagio, Allegro. Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı, No:31.

4) “Yaylılar Dörtlüsü–47”, Ankara,1947. Bartok’un Anısına: 2/4=88, 1/4=52, 3/8=96, tema ve çeşitlemeler: Fromm Ödülü. Basım:Boosey/Hawkes, New York.

5) “Keman Konçertosu”, Ankara 1947. İlhan Özsoy için. Başlıklar: Allegro, Allegro molto. Keman – Piyano Uyarlaması: Usmanbaş. Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı.

6) “Senfoni No:1”, Ankara 1948. (Gözden geçirme: 1978). Başlıklar: Preludio, Allegro, Postludio, partiler And Vakfı’nda. Band Kaydı: 1986.

7) “Kentet”, klarnet ve yaylılar dörtlüsü için. Ankara 1949. Başlıklar: Allegro, adagio, allegro. Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı, No:20.

8) “Sonat”, trompet ve piyano için, (Haendel stilinde), Ankara, 1949. Başlıklar: Allegro, Largo, Allegro. Bestecinin el yazısından çoğaltma.

9) “Sonat”, obua ve piyano için. Ankara, 1949. Ali Kemal Kaya’ya. Başlıklar: Invention, Chaconne, Toccata. Bestecinin el yazısından çoğaltma.

10) “Anlatıcı”, yaylılar orkestrası, yaylılar dörtlüsü, piyano ve timpani için müzik, Ankara, 1950. (tamamlanmadı)

11) “Senfoni No:2” yaylılar için, Ankara, 1950. Başlıklar: Allegro, adagio, allegro. Bestecinin el yazısından çoğaltma.

12) “Viyolonsel ve piyano için müzik No:1”, Ankara 1951. Tek bölüm. Bestecinin el yazısından çoğaltma.

13) “Viyolonsel ve Piyano için müzik No:2”, Ankara 1951. Ankara Devlet Konservatuvarı Yayınları.

14) “Morg Şiiri”, anlatıcı, koro ve büyük orkestra için. Ankara 1952. Şiir: Ertuğrul Oğuz Fırat. (tamamlanmadı).

15) “Üç müzikli şiir”, soprano ve piyano için. Ankara-Tanglewood, 1952. Sunu: Luigi Dallapiccola. Basım: Suvini Zerboni, Milano, 5306. (Koussewitzky Ödülü).

16) “Salvador Dali’den 3 resim”,22 yaylı çalgı için,Ankara 1952 – 1955. Başlıklar: “Las Tentationes de san Antonio”, “El Sentuaro”, “Angel Explotando Annonicamente. Bestecinin el yazısından çoğaltma.

17) “Beş Etüt”, keman ve piyano için. Ankara 1952 – 1955. Radyo kaydı; el yazısından çoğaltma.

18) “Yaylılar orkestrası için deneme”, Ankara, 1953.

19) “Oğuzata”, sahne müziği, Ankara, 1955. Selahattin Batu’nun yapıtı.

20) “Dört Japon Estampı”, kadın korosu ve orkestra için, Ankara, 1956. (Partisyonu kayıp).

21) “Siyah Kalem”, film müziği, üflemeliler ve vurmalılar için. İstanbul, 1956.

22) “Klarnet ve viyolonsel için üç parça”, Ankara, 1956.

23) “Üç Sonatin”, klarnet ve piyano için, 1056. Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı No: 22.

24) “Mavi Kuş”, tiyatro müziği, Ankara, 1956.

25) “Üç Bölüm”, iki piyano için, Ankara, 1957. Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı.

26) “Şiirli Müzik”, New York, 1958. Mezzo-soprano ve beş çalgı için. (Koussewitzky Ödülü), Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı.

27) “İki Madrigal”, karma koro için, Ankara, 1959.

28) “Un coup de dés”, Stéphan Mallarmé’nin bu başlıktaki şiirinin hecelerinden türetilmiş sesli ve sessizler üzerine büyük koro ve orkestra için, Ankara, 1959.

29) “Repos d’été”, Eluard’ın şiiri üzerine yaylı dörtlü ve soprano için, Ankara, 1960.

30) “Sekizli”, Ankara, 1960.

31) “İki Parça”, keman ve viyolonsel için, Ayvalık, 1960.

32) Viyola ve Piyano için, Ankara, 1961.

33) “Gölgeler”, büyük orkestra için iki bölüm, Ankara, 1962.

34) “Ölümsüz Deniz Taşlarıydı”, piyano için, Ankara, 1965; Kamuran Gündemir’e adanmıştır; Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı.

35) “Soruşturma”, piyano için tek bölüm. Ankara, 1965. Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı.

36) “Mavi Üçgen”, obua için tek bölüm, Ankara; 1965. Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı.

37) “…ki yalnızdırlar…”, solo keman için tek bölüm, Ankara, 1965-68; Suna Kan’a adanmıştır; Radyo Kaydı: 1968.

38) “Boşluğa Atlayış”, Keman solo ile flüt, İngiliz kornosu, kontrbas ve piyano için tek bölüm, Ankara, 1965-66; Wieniawsky Kompozisyon Yarışması Birincilik Ödülü, Ponzan, Polonya; Basım: keman ve piyano uyarlaması olarak Polomya Devlet Müzik Yaylınları.

39) “Bölüm”, büyük orkestra için, Ankara, 1965-66; “Kurtuluş Savaşı Adına”; TRT siparişi; radyo kaydı: G. E. Lessing yönetimindeki Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası.

40) “12 Küçük Parça”, çocuk tiyatro oyunlarından derlemeler, 3 flüt, 2 obua, keman ve vurmalılar için, Ankara 1967; Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı.

41) “Parçalanan Sinfonietta”, çeşitli çalgılardan oluşan orkestra için. Ankara, 1967-68; Ertuğrul Oğuz Fırat’a; ilk seslendirme: Utrecht, Hollanda, 1980; TRT siparişi; Partisyon ve partiler TRT belgeliğinde.

42) “Raslamsallar I, II, III, trompet, piyano, keman ve kontrbas için, Ankara, 1967; Şebnem Aksan’ın koreografisiyle ilk seslendirilme: İstanbul, 1977.

43) “Raslamsallar IV, V, VI, vibrafon, alto saksofon, kontrbas ve vurmalılar için, Ankara 1968, ilk seslendirilme: Ankara, 1993, Moskova Yeni Müzik Topluluğu.

44) “Raslamsal, Vc-Pf I, II”, viyolonsel ve piyano için, Ankara, 1968; İlk seslendirme Ankara, 1993, Moskova Yeni Müzik Topluluğu Üyeleri.

45) “Biçim/Siz (I, II, III)”, piyano için, Ankara 1968: ilk seslendirme, Ankara, 1971, Kamuran Gündemir.

46) “Kaynak”, piyano solo, sekiz viyolonsel, dört kontrbas için açık biçim, Ankara, 1968.

47) “Bale için müzik”, çeşitli çalgılardan oluşan orkestra için, Ankara, 1968; Cenevre Bale Müziği Yarışması Ödülü (1969); İlk sahnelenişi; Cenevre, 1971; Senogrofi: Jean-Marie Sosso; Türkiye’de ilk sahnelenişi: Ankara Devlet Opera ve Balesi, 1974; Koreograf: Duygu Aykal.

48) “Özgürlükler”, koro, vurmalılar ve yönetmen için,Ankara 1970.

49) “Şenlikname”, beş solo, kadın korosu, arp, zil türü vurmalılar ve davul türü vurmalılar için, ilhan Berk’in aynı addaki şiiri üzerine; Necil Kazım Akses’e adanmıştır, Ankara, 1970.

50) “Bakışsız Bir Kedi Kara”, ses ve piyano için, Ankara, 1970; Ece Ayhan’ın aynı addaki şiir demeti üzerine; ilk seslendirme; İstanbul, 1977, Mesut İktu ve Metin Öğüt; Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı.

51) “Kareler”, sesler, konuşmacılar, koro ve çalgı topluluğu için, Ankara, 1970; Behçet Necatigil’in aynı addaki şiir demeti üzerine.

52) “Yaylı Dördül’ 70”, Ankara, 1970. Faruk Güvenç’e; ilk seslendirme: Yücelen dörtlüsü, Ankara, 1973.

53) “4 kolay 12 ton parçası”, piyano için, Ankara, 1970; Ulvi Cemal Erkin’e; ilk seslendirme: Kamuran Gündemir, Ankara, 1973.

54) “Gençliğe Hitabe”, orkestra ve iki konuşmacı için Atatürk’ün “Gençliğe Hitabe”si üzerine, Ankara, 1973. ilk seslendirme: Hikmet Şimşek yönetimindeki Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası, 1974; Kültür Bakanlığı Siparişi.

55) “Devr-i Kebir”, vurmalılar altılısı için, Ankara, 1974; İlk seslendirme: İstanbul Festivali, Fink Vurma Çalgılar Altılısı, 1975; Basım: Edition Simrock, Hamburg. Bale olarak kullanımı: Japonya, 1993, Koreografi: Dilek Evgin.

56) “FI-75”, solo flüt için, İstanbul’1975; ilk seslendirme: Mükerrem Berk, 1975.

57) “Bas Klarnet X Bas Klarnet”, basklarnet ile banda alınmış basklarnet, İstanbul, 1976; Harry Sparnaay’a; ilk seslendirme: H. Sparnaay, Hollanda, 1979.

58) “…bulutlar nereye gider?”, bale müziği, dört vurma çalgıcı ile iki obua için, Ayvalık-Ankara, 1977; ilk temsil: Ankara Devlet Opera ve Balesi, koreograf: Duygu Aykal; partisyon: Ankara Devlet Opera ve Balesi’nde.

59) “Saksofon Dörtlüsü”, İstanbul, 1977-78; Het Rinjmond Saksofon Kwartet için; ilk seslendirme: Evenstone, ABD, 1980. Türkiye’de ilk seslendirme: İstanbul Festivali Rinjmond Saksofon Dörtlüsü; Partisyon TRT Müzik Dairesi.

60) “Senfoni No:3”, büyük orkestra için, 7 bölüm, İstanbul, 1979; ilk seslendirme: (ilk 5 bölüm) Gürer Aykal yönetimindeki Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası, Ankara, 1980. TRT siparişi, partisyon TRT Müzik Dairesi’nde; yurtdışı seslendirme: Arturo Tamaya yönetimindeki Danimarka Radyo Orkestrası, Sunu: Atıfet Usmanbaş.

61) “Monoritmica”, klarnet dörtlüsü için, İstanbul, 1980; Adnan Saygun’a; Het Nederlands klarnet Kwartet için; ilk seslendirme: Het Nederlands Klarnet Dörtlüsü, Utrecht, 1981.

62) “Yurtta barış, dünyada barış”, büyük orkestra için bale müziği, İstanbul, 1981; ilk seslendirme: Besteci yönetimindeki Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası üyeleri, Ankara Radyosu Stüdyosu, 1982.

63) “Saxmarim”, saksofon ve marimbafon için, İstanbul, 1982-85; Duo Contemporaine için; ilk seslendirme: Duo Contemporaiene, İstanbul, 1987.

64) “Partita (alcoarci)”, klavsen için, İstanbul, 1983-85; başlıklar: Allemande, Corrente, Aria, Ciacona; Bach yılı için; ilk seslendirme: Leyla Pınar, İstanbul, 1991.

65) “Gılgamış”, Orhan Asena’nın oyunu üzerine sahne müziği, koro ve vurmalılar için, İstanbul,1983. ilk seslendirilme: İstanbul,1983, rejisör: Raik Alnıaçık.

66) “Konser Aryası”, arp ve yaylılar orkestrası için, İstanbul,1983; İnönü Vakfı Siparişi, İnönü’nün anısına, Sevin Berk için; ilk seslendirme: 1985, Sevin Berk ve TRT Oda Orkestrası; partiler And Vakfı belgeliğinde.

67) “Partita per Violino Solo”, solo keman için, İstanbul 1984-85; başlıklar:Allemande, Corrente, Aria, Giga; Bach yılı için.

68) “Partita per Violoncello Solo”, solo viyolonsel için, İstanbul,1985; başlıklar: Allemande, Corrente, Aria, Ciacona.

69) “Viva la Musica”, üç trompet, vurmalılar ile yaylılar orkestrası için iki bölüm, Ayvalık-İstanbul, 1986. ilk seslendirme: 3. Viva Konseri, Bayerischer Raundfunk. Yöneten: Hikmet Şimşek, Münich, 1987.

70) “Çizgiler”, piyano, gitar, vurmalılar için grafik müzik, İstanbul, 1086; ilk seslendirme: Grup AMM, İstanbul, 1986.

71) “Perpentuum Immobile-Perpetuum Mobile”,senfonik ülemeli ile vurmalılar için iki bölüm, İstanbul, 1988; Betin Güneş’e; ilk seslendirme: Köln, 1992.

72) “Partita”, solo viyola için, İstanbul, 1989; solo viyolonsel için partita’dan düzenleme.

73) “Solo Piyano ile 12 çalgı için”, İstanbul, 1990 – 1992.

74) “Trio di tre soli”, keman için tek bölüm, Ayvalık, 1990.

75) “Tropic”, keman, viyola ve viyolonsel için tek bölm. Ayvalık, 1991; ilk seslendirme: Ankara Yeni Müzik Festivali, Moskova Yeni Müzik Topluluğu, 1993.

76) “Çizgi ve Noktalar”, arp için, İstanbul, 1992; İpek Mine Tongur’a ilk seslendirme: İstanbul, 1992.

77) “Üflemeliler ve yaylılar için Müzik”, İstanbul, 1994.

78) “Piyano için Müzik”, Cengiz Tanç’a. İstanbul, 1994.

79) “Yaylılar Dörtlüsü”, İstanbul, 1994.

80) “Viyolonsel için müzik”, Lutoslavski’nin anısına. İstanbul,1994

81) “Klarnet ve Piyano için Müzik”, İstanbul, 1994.

82) “Keman ve Piyano için Müzik”, İstanbul, 1994.

83) “Altosaksofon ve Marimba için müzik”, İstanbul, 1995.

84) “Trio”, piyano keman ve viyolonsel için, İstanbul, 1995.

85) “Büyük Orkestra için Müzik”, Uğur Mumcu’nun anısına,1996.

86) “Yaylı Dördül için Müzik”, 1996.

87) “Viyolonsel için Müzik”, 1997.

88) “İki viyolonsel için Müzik”, 1997.

Çocuk Oyunları için Yaptığı Müzikler

1) “Keloğlan”, Ankara Devlet Tiyatrosu, 1949.

2) “Gülen Kızla Ağlayan Çocuk”, Radyo oyunu, 1955.

3) “Mavi Kuş”, Ankara Devlet Tiyatrosu, 1956.

4) “Pollyanna”, Ankara Devlet Tiyatrosu, 1956.

5) “Leylek Sultan”, Ankara Devlet Tiyatrosu, 1959.

6) “Deli Dana”, radyo oyunu, 1965.

7) “İyiliğin Gücü”, radyo oyunu, 1965.

8) “Uyuyan Güzel”, radyo oyunu, 1966.

9) “Fareli Köyün Kavalcısı”, radyo oyunu, 1966.

10) “Hırsız”, radyo oyunu, 1966.

11) “Al Gülünü, Ver Gülümü”, radyo oyunu, 1967.

12) Dört çocuk parçası.

Devamı

Cemal Reşit Rey

Cemal Reşit Rey (24 Eylül 1904, Kudüs – 7 Ekim 1985, İstanbul), Türk besteci, piyanist ve orkestra yöneticisidir.

Türkiye'de klasik müziğin kuruluşuna öncülük etmiş müzisyenlerindendir. Cumhuriyet tarihinin ilk kuşak bestecilerinden biri olarak Türk Beşleri arasında yer alır. Konçertoları, senfonik şiirleri ve başka orkestra yapıtları da olan Rey, Onuncu Yıl Marşı, Lüküs Hayat operetinin de yaratıcısıdır. Sonradan İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası'na dönüşen İstanbul Şehir Orkestrası'nın kurucusudur.

Yaşamı

24 Eylül 1904'te Kudüs'te doğdu. Sarayla yakın ilişkileri olan bir Osmanlı ailesine mensuptur. Babası, o doğduğu sırada Kudüs mutasarrıfı olan Ahmet Reşit Rey, annesi ise ünlü Osmanlı devlet adamı Ahmet Fethi Paşa'nın kızı Fethiye Hanım'dır. Müziğe yeteneği Kudüs'teki çocukluk döneminde ortaya çıktı. İlk müzik derslerini annesinden aldı ve sekiz yaşındayken bir vals besteledi. Babasının Kâmil Paşa Kabinesi'nde Dahiliye Nazırlığı'na atanması üzerine Cemal Reşit beş yaşındayken ailece İstanbul'a geldiler.

Cemal Reşit, ilkokul yıllarında piyano çalışmaya başladı. Öğrenimine Galatasaray Lisesi'nde devam ederken Kamil Paşa Hükûmeti'nin düşmesinden sonra aile, 1913 yılında zorunlu olarak Paris'e taşındı. Babası, Mahmud Şevket Paşa suikastından dolayı gıyabında mahkûm edildiği için bir süre Fransa'da, ardından Cenevre'de yaşadılar.

Fransa'da özellikle Fransa Cumhurbaşkanı Raymond Poincaré aileye sahip çıktı. Paris'te yaşadıkları yıllarda konservatuvar müdürü ve ünlü besteci Gabriel Fauré onu dinleyip müzik dehasını keşfetmiş; kendisini piyanist ve pedagog Marguerite Long'a yönlendirmiştir. Marguerite Long, 19 yaşına kadar hiç para almadan Cemal Reşit'in eğitimi ile yakından ilgilendi.

I. Dünya Savaşı başlayınca Cemal Reşit ailesi ile birlikte Paris'ten ayrılıp Cenevre'ye yerleşti. Eğitimine Cenevre Konservatuvarı'nda devam ederken, normal lise eğitimini de sürdürdü. Konservatuvarın ustalık sınıfına kadar yükseldiyse de 1919'da babası Dahiliye Nazırlığı'na atanınca ailesiyle birlikte İstanbul'a geldi. İstanbul'da müzik eğitiminden uzak kalan Cemal Reşit, piyano eğitimine devam etmek üzere 1920'de tek başına Paris'e gönderildi ve tekrar Marguerite Long'la çalışmaya başladı. Raoul Laparra ile kompozisyon, enstrümantasyon ve orkestra çalıştı. Gabriel Faure'den müzik estetiği, şef Henri Defosse'den orkestra şefliği dersleri aldı. Daha okul yıllarında besteleriyle ilgi çekti. 1921'de mezun oldu.

Türkiye'de Cumhuriyetin ilanından sonra İstanbul'a dönerek Darülelhan'ın (sonradan İstanbul Belediye Konservatuvarı) batı müziği bölümüne öğretmen olarak atandı. Nişantaşı Şair Nigâr Sokak'taki konakta annesi, babası, ağabeyi Ekrem Reşit, kız kardeşi Semine ve eşi Semih Argeşo ile birlikte yaşadı. Muhittin Sadak, Sezai ve Seyfettin Asal, Ali Sezin, Ekrem Tektaş ve Mesut Cemil gibi arkadaşları ile ikili, üçlü, dörtlü ve daha çok sayıda oda müziği grupları oluşturdu ve konserler verdi.

Cemal Reşit Rey, 1926'da konservatuvarda birçok sesli koro; 1934 yılında ise "Yaylı Sazlar Grubu"nu kurdu. İstanbul Şehir Orkestrası’nın ilk çekirdeği olan topluluk, sonraki yıllarda konservatuvarın ileri sınıflarından üfleme çalgı öğrencilerinin de katılmasıyla bir senfonik orkestra özelliğine kavuşmuştur. Orkestra, kurucusu Cemal Reşit Rey yönetiminde her hafta düzenli konser vermeyi 1968'e kadar sürdürdü.

Cemal Reşit Rey, Fransız şarkıları bestelediği ilk bestecilik döneminden sonra 1926'dan itibaren Türk halk ezgilerini kullanarak besteler yaptı. 12 Anadolu Türküsü, Türk Manzaraları, Bebek Efsanesi, Anadolu İzlenimleri ve Karagöz gibi eserleri, Türk halk şarkılarını armonize ettiği eserlerindendi. 1931-1950 arasında ise kontrpuan uygulamaya yöneldi ve Türk Klasik Müziği'nden esinlendi. Halkı çok sesliliğe alıştırmak için 1932-1942 yılları arasında librettosunu ağabeyi Ekrem Reşit Rey'in yazdığı pek çok operet ve uvertür besteledi. Tamamı Darülbedayi'de sahnelenen oyunlar büyük ilgi gördü. Rey Kardeşler'in ilk operet çalışması dönemin Şehir Tiyatroları Genel Sanat Yönetmeni Muhsin Ertuğrul ve İstanbul Valisi Muhittin Üstündağ talebiyle yazılmış Üç Saat opereti idi. Halkın gösteriği ilgi üzerine cumhuriyetin onuncu yılında sahnelenmek üzere yazdıkları Lüküs Hayat, en tanınmış operetleridir.

1933'te Türkiye'nin onuncu yılı kutlamaları için yapılan yarışmaya katıldı. Faruk Nafiz Çamlıbel ve Behçet Kemal Çağlar'ın yazdığı güfte için yaptığı beste, Onuncu Yıl Marşı olarak kabul edildi.

1938 yılında Ankara'ya çağrılarak Ankara Radyosu'nda Batı Müziği Bölümü Şefliği yaptı. 1940’da İstanbul’a dönerek öğretmenliğini, piyanistliğini ve orkestra şefliğini sürdürdü.

1945 yılında İstanbul'da Filarmoni Derneği'nin kuruluşuna ön ayak oldu. Bu dernek aracılığıyla dünyaca ünlü şef ve solistlerin Türkiye'ye gelip konserler vermesi mümkün oldu.

1950-1955 yılları arsında İstanbul Radyosu'nda, Temsil Kolu Şefi olarak çalıştı. Ayrıca "Piyano Dünyasında Gezintiler" programını hazırlayıp sundu. 1968'de emekli olana kadar İstanbul Şehir Orkestrası'nı yönetmeyi sürdürdü.

Aile bireylerinin ölümü ve maddi sıkıntılar sonucunda konak yaşamı sona erip Serencebey'deki küçük apartman dairesinde yalnız yaşayan Cemal Reşit Rey, yaşlılık dönemindeki sanat dünyasından uzaklaştı. 1960'ların sonunda Haldun Dormen'in önerisi ile yeni bir oyun üzerinde çalıştı. Yaygara 70 isimli oyunun başarısının ardından aynı ekiple Uy Balon Dünya isimli yeni bir çalışma daha yapıldı ancak çok başarılı olmadı. 1971 yılında son opereti olan Bir İstanbul Masalı'nı besteledi.

1981'de devlet sanatçısı unvanına layık görüldü. 1982'den ölümüne kadar Mimar Sinan Üniversitesi Devlet Konservatuvarı'nda kompozisyon öğretmenliği yaptı. 1985'te Lüküs Hayat operetinin 51 yıl aradan sonra yine aynı sahnede İstanbul Şehir Tiyatrosu'nda sahnelenmesi nedeniyle gala gecesi için Harbiye'deki Muhsin Ertuğrul Sahnesi'ne getirilen Cemal Reşit Rey, burada son defa sahneye çıktı. 7 Ekim 1985'te hayatını kaybetti ve Edirnekapı'daki aile mezarlığına defnedildi.

Eserleri

Operaları

Faire Sans Dire, tek perde. Libretto: Ekrem Reşit Rey (Alfred De Musset’ten yararlanılarak) 1920.

Yarın Marek, üç perde, dört tablo. Libretto: Xavier Fromentin 1920.

Sultan Cem, beş perde, on iki sahne. Libretto: Ekrem Reşit Rey (Roussel Despierre’nin senaryosuna göre) 1924.

Zeybek, üç perde. Libretto: Ekrem Reşit Rey 1926.

Köyde bir facia, tek perde. Libretto: Ekrem Reşit Rey 1929.

Çelebi, dört perde. Libretto: Ekrem Reşit Rey 1942–1945. Orkestrasyonunun tamamlanması 1973.

Operet ve müzikalleri

La Petit Chaperon Rouge, iki sahne, 1920.

Üç saat, üç perde, 1932.

Lüküs hayat, üç perde, 1932.

Deli dolu, üç perde, 1934.

Saz Caz, üç perde, 1935.

Maskara, üç perde, 1936.

Hava Cıva, üç perde, 1937.

Yaygara 70, 1969.

Uy balon dünya, 1970.

Bir İstanbul masalı, 1971.

Cemal Reşit Rey’in ayrıca üç müzikal komedisi (revü’sü) vardır.

Adalar revüsü, 1934.

Alabanda, 1941.

Aldırma, 1942.

Orkestra yapıtları

Bebek Efsanesi (Senfonik Şiir), 1928,

Karagöz (Senfonik Şiir), 1930–1931.

Enstantaneler (Senfonik İzlenimler), 1931.

Scéne Turques (Halk Dansları Üzerine) dört parça, 1928.

Paysages de Soleil (Senfonik İzlenimler), 1931.

Inıtation (Senfonik Şiir), 1935.

Senfoni No:1, 1941.

L’appel (Senfonik Şiir), 1953.

Fatih (Senfonik Şiir), 1953.

Katibim (Piyano ve orkestra çeşitlemeler), 1953.

Senfonik Konçerto (İkili Orkestra için), 1963.

Senfoni No:2, 1969.

Türkiye (Senfonik Rapsodiler).

50. Yıla Giriş (Senfonik Bölüm), 1973.

Konçertoları

Konçerto Kromatik (Piyano ve Orkestra için), 1932–1933.

Keman Konçertosu, 1939.

Piyano Konçertosu, 1949.

Gitar Konçertosu, 1978.

Konçertant parçaları

Introduction and Dance (Viyolonsel ve Orkestra için), 1928.

Konçertant Parçalar (Viyolonsel ve Orkestra için), 1955.

Andante ve Allegro (Keman ve Yaylılar Orkestrası için), 1967.

Oda müzikleri

Sonat (İki Piyano için), 1924.

Kentet (Beş Üflemeli Çalgı için), 1932.

Ondes Martenot ve Yaylı Çalgılar için Poem, 1934.

Yaylı Çalgılar Kuarteti, 1935.

Kısa Parça (Keman ve Piyano için), 1936.

Kuartet (Piyano ve Yaylılar için), 1938 – 1939.

Sextour (Tenor, Piyano ve Yaylılar Dörtlüsü için), 1939.

Colloqye Instrumental, 1957.

12 Prelüd ve Füg (İki Piyano için), 1969.

Şan ve orkestra eserleri

Anadolu Türküleri (Dört Parça), 1926.

İki Anadolu Türküsü, 1930.

Mystique (Mevlana’nın “Mesnevi” Mukaddimesi), 1938.

Üç Anadolu Türküsü, 1970.

Vokal Fantezi, 1980.

Şan ve piyano eserleri

Je Me Demande (şiir: Ekrem Reşit Rey), 1919.

Üç Melodi (Paris’te Fromont Yayınevince basılmıştır), 1920.

Initiales sur un Banc (şiir: Ekrem Reşit Rey), 1921.

Chanson du Printemps (şiir: Ekrem Reşit Rey), 1922.

Au Jardin (şiir: Philoxene Boyer), 1923.

L’Offrande Lyrique (sekiz ezgi), 1923.

Nocturne (şiir: Ekrem Reşit Rey), 1925.

12 Anadolu Türküsü (Paris’te Heugel Yayınevince yayınlandı), 1925–1926.

Vatan (Hulusi Öktem’in “Mekteplerde Musıki” adlı kitabında yayımlanmıştır, 1930.)

Dört Melodi (şiirler: Baki Süha Ediboğlu), 1956.

Koro eserleri

Anadolu Halk Türküleri (dört sesli koro için), 1926.

İki Parça (eşliksiz kadın korosu için “Yunus Emre’nin şiirleri üzerine”, 1936.

On Halk Türküsü (dört sesli koro ve piyano için), 1963.

Marşları

10. Yıl Marşı (piyano ve şan; bando için düzenlemeleri yapılmıştır), 1933.

Denizciler Marşı (şan ve piyano için; bando düzenlemeleri yapılmıştır), 1935.

Yedek Subay Marşı (piyano ve bando düzenlemesi yapılmıştır), 1940.

100. Yıl Marşı, 1981.

Piyano yapıtları

Scénes Turques, Anadolu Türküleri üzerine 6 parça (Heugel yayınevi, Paris), 1928.

Paysages de Soleil (Anadolu Halk Dansları üzerine 6 parça), 1930–1931.

Sonat, 1936.

Pelerinages Dans la Ville Qui N’est Plus que Souvenir (Ankara Devlet Konservatuvarı Yayını), 1940–1941.

Fantezi, 1948.

İki Parça, 1959.

On Halk Şarkısı (koro şarkılarının piyano uyarlaması, Ankara Devlet Konservatuvarı Yayını), 1967.

Sahne müzikleri

Özyurt, 1933.

Macbeth, 1934

Kral Lear, 1936.

Hamlet, 1936.

Benli Hürmüz, 1936.

Ödülleri

Cenevre Konservatuvarı Solfej Birincilik Ödülü (1914-1915)

Cenevre Konservatuvarı Piyano Birincilik Ödülü (1914-1915)

Cenevre Konservatuvarı Erkek Birincilik Ödülü (1915-1916)

Cenevre Konservatuvarı parnak Birincilik Ödülü (1915-1916)

İspanyol Hükümeti’nin Alfonso X el Sabio Nişanı (1953)

İtalyan Hükümeti’nin Stella della Solidarietà Italiana Nişanı (1957)

Fransız Hükümeti’nin Chevalier de la Legion d’Honneur payesi

Fransız Hükümeti’nin Officier de la Legion d’Honneur payesi

TİSAV Elli Yıl Sahnede Kalanlar Ödülü (1980)

İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Osman Hamdi Ödülü (1981)

Atatürk Sanat Armağanı (1981)

Devlet Sanatçısı Unvanı (1981)

Mimar Sinan Üniversitesi Devlet Konservatuvarı Profesörü (1984)

Sevda-Cenap And Vakfı Altın Onur Madalyası (1985)

İsmini taşıyan yapılar

Cemal Reşit Rey Konser Salonu

Cemal Reşit Rey İlkokulu

Cemal Reşit Rey Guzel Sanatlar Lisesi

Devamı

Adile Naşit

Adile Naşit ya da gerçek adıyla Adela Özcan (17 Haziran 1930, İstanbul - 11 Aralık 1987, İstanbul), Türk sinema oyuncusu, tiyatro sanatçısı ve televizyon sunucusudur.

Hayatı

Tiyatrocu bir aileden gelen Adile Naşit'in babası komedyen Komik-i Şehir Naşit, annesi de tiyatro oyuncusu Amelya Hanım'dır. Amelya Hanım, anne tarafından Ermeni, baba tarafından Rum'dur. Dedesi Kemani Yorgo Efendi, anneannesi ise zamanının meşhur kantocularından olup lakabı Küçük Verjin'dir. Ağabeyi Selim Naşit ve 1950'de evlendiği ilk eşi Ziya Keskiner de tiyatro sanatçısıdır. Adile Naşit, eşi Ziya Keskiner'in Temmuz 1982'deki ölümünden sonra 16 Eylül 1983 tarihinde Cemal İnce (1928-2015) ile gizlice evlendi.

Adile Naşit, 16 yaşındaki oğlu Ahmet'i 16 Haziran 1966 tarihinde kaybetti. Kalbi delik olan Ahmet'in kalp ameliyatı başarılı geçmesine rağmen sonrasında fenalaşarak komaya girdi ve kurtarılamadı.

Oyunlarında ve sinema filmlerindeki anne tiplemesi, kendine has üslubu ve kahkahası, onu Türk sinemasının unutulmaz isimleri arasına yerleştirmiştir. Adile Naşit canlandırdığı anne karakterleri nedeniyle 1985 yılında Yılın Annesi seçilmiştir.

Tiyatroya başlayışı

Babası öldükten sonra okulunu bırakan Adile Naşit, 14 yaşında İstanbul Şehir Tiyatroları Çocuk Tiyatrosu'na girdi. Halide Pişkin'in grubunda "Herşeyden Biraz" oyunu ile İstanbul turnesine çıkan Adile Naşit, sonradan Muammer Karaca'nın tiyatrosuna girdi. 1948-1951 arasında komedyen Aziz Basmacı ve Vahi Öz ile birlikte kurdukları toplulukta çalıştı. Sonradan 1954'te, döndüğü Muammer Karaca Tiyatrosu'nda 1960'a kadar çalıştı. 1961'de eşi Ziya Keskiner ve ağabeyi Selim Naşit Özcan ile birlikte kurdukları Naşit Tiyatrosu dağıldıktan sonra, 1963'ten 1975'e kadar "Gazanfer Özcan - Gönül Ülkü Tiyatrosu"nda çalıştı. Tiyatro oyunlarının yanı sıra Hisseli Harikalar Kumpanyası, Neşe-i Muhabbet, Şen Sazın Bülbülleri gibi müzikallerde beğeni topladı.

Sinema kariyeri

Sinemaya girişi 1947 yılında Seyfi Havaeri'nin yönettiği Yara filmiyle olmuştur, ancak 1970'lerde filmlerde yoğun olarak rol almaya başlamıştır. 1976'da İşte Hayat adlı filmdeki rolüyle Antalya Altın Portakal Film Festivali'nde En İyi Kadın Oyuncu Ödülü'nü kazandı. Hababam Sınıfı film serisindeki Hafize Ana rolüyle ün kazandı. 1978'de Uluslararası Sanat Gösterileri'nin tiyatro ve müzikallerinde rol almaya başladı. Daha çok Ertem Eğilmez ve Kartal Tibet'in çektiği güldürü filmlerinde oynamıştır.

Masalcı Teyze

Tek çocuğu Ahmet'i kaybettikten sonra iyice çocuklara yöneldi. Masalcı Teyze; TRT'de 1980 yılında TRT Ankara Televizyonu prodüktörlerinden İlhan Şengün'ün (1946-2003) yapımcısı olduğu Uykudan Önce isimli çocuk programıyla birlikte masalcı teyze diye anılmaya başladı. Masal ve öykü anlattığı bu program tek kanallı televizyon döneminde çocuklar tarafından büyük ilgi görmüştür.

Ölümü

Sinema dünyasında, Rıfat Ilgaz'ın ünlü eseri Hababam Sınıfı'ndan uyarlanan filmlerdeki müstahdem Hafize Ana rolü ile olduğu kadar, Münir Özkul ile karşılıklı oynadığı filmlerdeki "anne" rolleriyle de ünlenen Adile Naşit, 11 Aralık 1987'de doğduğu şehir olan İstanbul'da 57 yaşında kalın bağırsak kanseri sonucu hayatını kaybetti. Cenaze töreni 13 Aralık 1987 tarihinde Şişli Camii'nde düzenlendi. Öğlen kılınan cenaze namazının ardından Karacaahmet Mezarlığı'na defnedildi. İstanbul Karacaahmet Mezarlığı'nda ilk eşi Ziya Keskiner ve oğlu Ahmet Keskiner (1951-1966) ile birlikte yatmaktadır.

Filmografisi

Televizyon dizileri

Annem Annem

Uykudan Önce

Kuruntu Ailesi (1986)

Filmleri

Yara (1947)

Lüküs Hayat (1950)

Kahpe Kurşun (1957) Rebiş

Abbas Yolcu (1959) Madam

Vur Patlasın Çal Oynasın (1970)

Beyoğlu Güzeli (1971) Madam

Sev Kardeşim (1972) Mesude

Oh Olsun (1973) Ferit'in Annesi

Canım Kardeşim (1973) Öğretmen

Salak Milyoner (1974) Mesude

Aç Gözünü Mehmet (1974)

Gariban (1974) Hizmetçi Külyutmaz Mualla

Hasret (1974) Sakat kızın Annesi

Yüz Lira ile Evlenilmez (1974) Behice Hala

Mavi Boncuk (1974) Mıstık'ın Annesi

Gece Kuşu Zehra (1975) Hacer

Minik Cadı (1975) Babaanne

Ah Nerede (1975) Huriye

Çapkın Hırsız (1975) Binnaz

Şaşkın Damat (1975) Öğretmen

Hanzo (1975) Şükriye

İşte Hayat (1975) Makbule

Delisin (1975) Didar

Bitirimler Sınıfı (1975) Zehra Anne

Şehvet Kurbanı Şevket (1975) Mahmure

Plaj Horozu (1975)

Haydi Gençlik Hop Hop (1975)

Pembe Panter (1975) Hafize

Sevgili Halam (1975) Sevgili Hala

Televizyon Çocuğu (1975) Hüsniye

Bizim Aile: Merhaba (1975) Melek

Hababam Sınıfı (1975) Hafize Ana

Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı (1975) Hafize Ana

Süt Kardeşler (1976) Melek

Ne Umduk Ne Bulduk (1976) Fatma

Hababam Sınıfı Uyanıyor (1976) Hafize Ana

İşte Hayat (1976) Makbule

Gel Barışalım (1976) Adile Turşucuoğlu

Ah Dede Vah Dede (1976)

Aile Şerefi (1976) Emine

Tosun Paşa (1976) Adile Hanım

Şaban Oğlu Şaban (1977) Hala/Tavuk Teyze

Sakar Şakir (1977) Fatma

Gülen Gözler (1977) Nezaket

Hababam Sınıfı Tatilde (1977) Hafize Ana

Kibar Feyzo (1978) Sakine Ana

Sultan (1978) Ebe Hatice

Hababam Sınıfı Dokuz Doğuruyor (1978) Hafize Ana

Neşeli Günler (1978) Saadet

Köşe Kapmaca (1979) Fazilet

Vah Başımıza Gelenler (1979) Fazilet Abla

Doktor (1979) Hatice

Erkek Güzeli Sefil Bilo (1979) Sultan

Aşkın Gözyaşları (1979)

Ne Olacak Şimdi (1979) Orhan'ın Annesi

İbişo (1980) Ağa

Renkli Dünya (1980) Fatma

Huzurum Kalmadı (1980) Adile

Beş Parasız Adam (1980)

Davaro (1981) Hamo

Gırgıriye (1981) Zekiye

Gırgıriyede Şenlik Var (1981) Zekiye

Şaka Yapma (1981) Adile

Bizim Sokak (1981) Cazgır Naciye

Hababam Sınıfı Güle Güle (1981) Hafize Ana

Şabancık (1981) Adile

Deliler Koğuşu (1981)

Talih Kuşu (1982) Adile Güney

Görgüsüzler (1982) Halime

Buyurun Cümbüşe (1982)

Adile Teyze (1982) Adile Teyze

Şıngırdak Şadiye (1982) Güllü

Şaşkın Ördek (1983) Meryem

Gırgıriyede Büyük Seçim (1984) Zekiye

Şabaniye (1984) Hatice

Namuslu (1984) Anne

Şaban Pabucu Yarım (1985) Adile

Satmışım Anasını (1985) Adile

Ağa Bacı (1986) Ağa Bacı

Kiralık Ev (1986) Hayriye

Hayroş (1986)

Yaygara (1986)

Kuzucuklarım (1986) Adile

Milyarder (1986) Boncuk Sultan

Aile Pansiyonu (1987) Saliha

Annem (1987)

Oynadığı bazı tiyatro oyunları

Herşeyden Biraz

Lüküs Hayat

Devamı

Hoca Ali Rıza

Hoca Ali Rıza (1858; Üsküdar, İstanbul - 20 Mart 1930, Üsküdar), Türk ressam. Asker Ressam Kuşağı’nın bir üyesi olan Hoca Ali Rıza, 1914 Kuşağı ressamlarının hocası olmuştur.

Üsküdar‘da doğan, hayatı boyunca Üsküdar’da yaşayan ressam; Üsküdar ve Karacaahmet'in sessiz köşelerini, kıyı kahvelerini ve güneşli kayalıklarını resmetti; “Üsküdarlı Hoca Ali Rıza” olarak tanındı. Saray bahçelerinden çıkıp bir empresyonist gibi kırlarda ve sahillerde resim yapan ilk Türk ressamıdır. Karakalem ile suluboya tekniğindeki yetkinliği ve hızlı çalışma temposuyla binlerce eser üretmiştir. Eserlerinin sayısının beş bin kadar resmi olduğu tahmin edilir Sanatçı, 1909-1912 arasında Osmanlı Ressamlar Cemiyeti'nde başkanlık yapmıştır.

Hayatı

1858 yılında Üsküdar ilçesinin Ahmediye Mahallesi'nde dünyaya geldi. Babası Süvari binbaşısı Mehmet Rüştü Bey idi. Amatör bir hattat olan babasını yedi yaşında kaybetti.

Üsküdar Rüştiyesinde okuduktan sonra 1880 yılında Kuleli Askeri İdadisi (Kuleli Askeri Lisesi)'ne girdi. İdadide okurken kendisi gibi resme meraklı beş-altı arkadaşı ile birlikte devrin Askeri Mektepler Nazırı olan Edhem Paşa'ya arzuhal vererek okulda resimhane açılmasına öncülük etti. Bu başvuru üzerine okula tayin edilen Mehmet Nuri Paşa’dan resim dersi aldı. Çalışmaları ertesi seneSultan II. Abdülhamid tarafından Nişan-i Mecidi’yle ödüllendirildi. Bu teşvik üzerine, tatil aylarını bile resim yaparak geçiren ve Rıza Bey ve arkadaşları, Fransa’da resim öğrenimi görüp İstanbul’a dönen Miralay Süleyman Seyyid Bey’den ve o sırada İstanbul’da bulunan Mösye Gués adındaki bir Fransız ressamdan da faydalandılar.

Öğrenimini Mekteb-i Harbiye-i Şahane’de sürdürdü ve bu okulda Osman Nuri Paşa ‘’nın öğrencisi oldu. 1884 yılında Harbiye’nin “Menşe-i Muallim” programından Piyade Mülazım-ı Sani (Teğmen) rütbesiyle mezun oldu ve öğretmeni Osman Nuri Paşa’nın yardımcılığına atandı.

Öğrencilik yıllarındaki başarısından dolayı Napoli’ye resim eğitimi alması için yollanmasına karar verilse de Napoli’de çıkan kolera salgını nedeniyle bu karardan vazgeçildi. Desen bilgisini, otururken dahi bir bardak, bir ayakkabı veya masa çizerek geliştirdi. Asker mekteplerindeki resim derslerine yardımcı olmak maksadıyla otuz örnekli üç model albüm hazırladı. Bu baskılı albümler, o devirdeki orta öğretim kurumlarına resim sanatının yayılmasında büyük rol oynamıştır. Bu çalışmalarının yanı sıra sivil mektepler için de modeller hazırladı. Her birinde yirmi dört resim bulunan bu albümler İstanbul’da basıldı.

1891 yılında Osmanlı Devleti’nin ilk başkentlerinde inceleme çalışmaları yapan bir heyete katılarak Türk-İslam eserlerine ait görünümleri defterlerine aktardı.

1895’te Kolağası rütbesindeyken Yıldız Porselen Fabrikası’nda porselen tasarımları yaptı. Aynı yıl Fausto Zonaro’yla tanışan sanatçı, 1897’de Değirmendere’de resim çalışmaları yaptı.

1897’de Türk Yunan savaşını anlatan muharebe konulu resimler çalıştı. 1903 yılında Mahmut Şevket Paşa’nın isteğiyle “Eski Osmanlı” kıyafetlerini kapsayan bir albüm çalışmasına katıldı. 1903 yılında Türk Esliha-i Atika Müzesi’nin kuruluşu için oluşturulan komisyonda görevlendirilen sanatçı 1909 yılında Baş Ressam olarak başladığı Harbiye Matbaası’nda iki yıl süre ile çalıştı.

1909 ile 1912 yılları arasında Osmanlı Ressamlar Cemiyeti Başkanlığı görevini sürdürürken; 1909’da Üsküdar İskele Gazinosu’nda resim sergisi düzenledi. Cemiyetin yayın organı olarak Osmanlı Ressamlar Cemiyeti Gazetesi adıyla ayda bir yayımlanan mecmuanın çıkarılmasına önayak oldu.

1910 yılında Şehzadegan sınıflarında hocalık yapan Hoca Ali Rıza, 1911 yılında sağlık durumunun bozulmasıyla Harbiye’den emekliliğini istedi ve Kaymakam (Yarbay) rütbesindeyken emekliye oldu.

Harbiye’den ayrıldıktan sonra bazı okullarda resim öğretmenliği yaparak geçimini sağlamaya çalıştı. 1914’te İnas Sanayi-i Nefise Mektebi’nde Peyzaj Muallimi olarak görev yaptı. 1917'de Maarif Nezareti’ne bağlı olan Sanayi-i Nefise Encümeni azalığına seçildi. 1918’de başladığı Çamlıca İnas Sultanisi’ (Çamlıca Kız Lisesi)’ndeki Resim Muallimliği üç yıl sürdü. 1921 Üsküdar Kız Sanayi-i Mektebi’nde Resim Muallimliği, ve 1929 yılında Sultan Ahmet Erkek Ameli Hayat Okulu’nda Muallimlik yaptı. Türk resim sanatındaki en önemli eserlerini emeklilik yıllarına verdi. Ekonomik sıkıntılar içinde olsa da yaptığı resimleri hiçbir zaman satmayan Hoca Ali Rıza, sadece sevdiklerine resimlerini hediye etmiştir.

Karakalem ile suluboya tekniğindeki yetkinliği ve hızlı çalışma temposuyla, (beş bin gibi bir sayıya ulaşan) çok sayıda İstanbul peyzajı betimleyen, kentin mahallerini, Üsküdar’dan Bebek’e, Arnavutköy’den Burgazada’ya kadar semt yaşantılarını, kahvehaneleri, deniz kıyılarını yorumlayan sanatçı, 20 Mart 1930’da Üsküdar’da öldü. Mezarı Karacaahmet’tedir.

Koleksiyonu

İlk sergisi ölümünden üç yıl sonra çocukları tarafından açılmıştır. 1958’de Ankara’da ve 1960’ta İstanbul’da toplu sergileri yapıldı. Yapıtlarını hediye etmesinden dolayı resimleri birçok koleksiyona dağılmıştır. Bunlar arasında en çok Süleymaniye Kütüphanesi’nde, Ankara Milli Kütüphane’de yapıtı bulunmakla beraber Yapı Kredi koleksiyonu, Kemal Erhan, Erdoğan Demirören, İbrahim İter ve İstanbul Resim ve Heykel Müzesi koleksiyonunda da birçok Hoca Ali Rıza yapıtı bulunur.[3] Oğlu Nâsır Çizer’deki resim ve krokilerle yakın dostu Fuat Şemsi İnan’daki seçme eserler Kemal Erhan koleksiyonuna intikal etmiştir. Kendisinin “kırk ambar” adını verdiği ve içi krokiler, küçük resimler, meraklı olduğu kûfî yazı tertipleri, tezyinî motifler, kendi fikirleri, beğendiği hikmetli sözler ve beyitlerle dolu defterleri ve daha pek çok malzeme ise talebesi Süheyl Ünver tarafından Süleymaniye Kütüphanesi’ne bağışlanmıştır.

Hoca Ali Rıza yapıtlarını içeren çok kapsamlı bir sergi, 2014 yılında İzmir’de düzenlenmiştir.

Katıldığı sergiler

1919 Dördüncü Galatasaray Sergisi

1926 Çamlıca’dan Marmara'ya Bir Nazar ve “Çamlıca’da Namazgah” adlı tablolarıyla sekizinci Galatasaray Sergisi

1927 Beykoz’da İshakağa Çeşmesi, Odam, Ayazma Sokağı, Doğancılar’da Mektep, Şeftaliler, Deniz adlı tablolarıyla onbirinci Galatasaray Sergisi

1928 Celal Esad Arseven tarafından düzenlenen Paris Sergisi

Hakkında yazılmış kitaplar

Ünver, A. Süheyl (1967). İstanbul Risaleleri 5, Ressam Ali Rıza Bey'e Göre Yarım Asır Önce Kahvehanelerimiz ve Eşyası. Ankara: Ankara Sanat Yayınları. 

Taşpınar, Atila (2012). Hoca Ali Rıza Bey. 

Devamı