Coğrafi Keşifler

Keşifler Çağı olarak da bilinen coğrafi keşifler dönemi, 15'inci yüzyılın birinci yarısından 17'nci yüzyılın ortalarına kadar Portekizli ve İspanyol kaptanlar tarafından, Asya'daki baharat ve değerli maden zenginliğine ulaşacak alternatif ticaret yollarının bulunması amacı ile başlatılıp bu yolda "yeni" kıtalar, okyanuslar ve deniz aşırı toprakların Eski Dünya tarafından keşfedilmesine sebep olan tarihsel aralıktır.

Coğrafi keşifler dönemi ana seferler ve bunlar sonucunda keşfedilen yerler:
       İspanyol İmparatorluğu ve sömürgeleri
       Portekiz Krallığı ve sömürgeleri

Avrupa ile Asya arasındaki en büyük kara ticareti ağı olan İpek Yolu'nun, Osmanlı İmparatorluğu tarafından vergilendirilmesi ve Avrupalıların talep ettiği ürünün denetlenerek verilmesi, Avrupalı yönetimleri rahatsız ediyordu. Asya'ya ulaşmak için kara yoluna alternatif bir yol bulmak gerekliydi; denizi bir alternatif olarak gören Avrupa'da –özellikle güneybatı Avrupa'da– denizciliğe olan önem arttı ve uzun deniz seferlerine çıkabilecek cesur kaptanların yetiştirilmesi için çaba sarf edildi. Avrupa kültürünün hızla yayılmasına, Avrupa'nın zenginleşmesine ve küreselleşmenin ilk tohumlarının atılmasına yol açan Keşifler Çağı, aynı zamanda sömürgeciliğin ve merkantilizmin, Avrupa'daki ulusal politik sistemin koyu bir şekilde benimsenmesini sağlamıştır. Bu dönem, yerliler tarafından "bilinmeyen kıtalardan işgalcilerin gelişi" olarak yorumlandı.

1492'de Amerika kıtasına ayak basan kaptan Kristof Kolomb 
(yere çömelen) ve gemi mürettebatı, San Salvador Adası, Karayipler

İlk olarak Portekizli kaptanlar tarafından, 1419 ile 1427 arasında Atlas Okyanusu'ndaki Madeira ve Azor takımadaları keşfedildi. 1434'ten önce Portekizliler ilk olarak Afrika'nın batı kıyılarına, ikinci olarak ise Ümit Burnu'nu fark ederek Hindistan'a uzanacak güzergâhı keşfettiler. Kaptan Kristof Kolomb'un 1492 ile 1502 arasındaki Atlantik-ötesi keşfi olan Amerika seferlerinden, 1543'e kadar Japon adasının, Sri Lanka'nın ve diğer Asya topraklarının keşfine kadar Portekiz ve İspanya deniz seferlerine, keşiflerine, ülkelerine ve Avrupa'ya zenginlik getirmeye devam etti. Bu sayısız deniz seferleri Atlantik, Hint ve Büyük Okyanus ve onlarca deniz aşırı toprağın Avrupalılar tarafından keşfedilmesi, 19'uncu asrın dördüncü çeyreğine kadar devam eden Amerika, Afrika, Asya ve Okyanusya deniz seferlerine, ve 20'nci asrın ilk yarısında kutup bölgelerinin araştırma hedefi olmasına yol açtı.

Avrupa ticaretinin yükselişi

12'nci ve 15'inci yüzyılları arasında Avrupa ekonomisi, nehir ve deniz ticaret yollarının birbirine bağlanmasıyla olumlu yönde evrilmiş ve Avrupa'nın, dünyadaki en müreffeh ticaret ağlarından biri olmasına neden olmuştur. 12'nci asırdan önce, Cebelitarık Boğazı'nın doğusunda ticaretin önündeki en büyük engel, yetersiz gemi tasarımından ziyade ticari bir teşvik eksikliğiydi. İspanya'nın ekonomik büyümesi Al-Andalus'un (Endülüs) fethedilmesini ve 1147 Lizbon kuşatmasını izledi. Birinci Haçlı Seferi'nden önce başlayan Fatimid Halifeliği, İspanyol ve Portekiz deniz gücünün gerilemesine ancak Venedik, Cenova ve Pisa gibi denizci İtalyan devletlerinin Doğu Akdeniz'de ticarete egemen olmasına yardımcı oldu ve İtalyan tüccarların zengin olmasında etkili oldu.

11'inci yüzyılın dördüncü çeyreğinde Büyük Britanya, Normanlar tarafından fethedilince, Kuzey Denizi’nde barışçıl ticarete izin verdi. Kuzey Germen toprakları ve Kuzey Baltık Denizi boyunca kuzey Almanya'daki ticaret lobisi konfederasyonu olan Hansa Birliği, bölgenin ticari gelişiminde etkili oldu. 12'nci yüzyılda Flanders, Hainault ve Braband bölgesi, Cenova ve Venedik'teki tüccarları doğrudan Cenova'dan yola çıkmaya teşvik eden Kuzey Avrupa'daki en kaliteli tekstilleri üretmeye başladı. İki geç yelken kulesi ve bir başucu ile bir Caravel. Caraveller Portekizliler tarafından icat edildi, daha fazla manevra kabiliyetine sahiptiler ve Keşif Çağı için gerekliydi.

Teknoloji: Gemi tasarımı ve Pusula

Coğrafi keşifler dönemini tetikleyen önemli teknolojik yenilikler, manyetik pusulanın benimsenmesi ve gemi tasarımındaki ilerlemelerdi. Pusula, güneşin ve yıldızların referansına dayanan eski navigasyon yöntemine göre daha kullanışlıdır. Pusula 11. yüzyılda Çin'de navigasyon için kullanılmış ve Hint Okyanusu'ndaki Arap tüccarlar tarafından benimsenip kullanılmıştır. 12. yüzyılın sonlarına ve 13. yüzyılın başlarına doğru Avrupa'ya yayıldı. Hint Okyanusu’nda navigasyon için pusulanın kullanımı ilk olarak 1232'de, Avrupa’da ise 1180’de kaydedilmiş.

Gemi Dümeni (Temsili)

Denizcilik için Malay halkı, MÖ 1'den en az yüz yıl önce, bambu ile güçlendirilmiş dokuma hasırlardan yapılan kendilerine özgü yelkenleri bağımsız olarak icat etmişti. Han hanedanı zamanında (MÖ 206 ila MS 220) Çinliler, güney kıyılarını ziyaret eden Malay’lardan bu teknolojiyi öğrendiler. Bu tür yelkenlerin yanı sıra, denge yelkenleri de yaptılar (tanja yelkenleri).

Başlıca nedenleri

Bilimsel ve teknolojik alandaki ilerlemeler

Doğu ülkelerinin zenginliği

Cesur gemicilerin yetişmesi

Avrupalıların dünyayı tanıma merakı ve Hristiyanlığı yayma amaçları

Avrupalıların Hindistan'a ulaşmak için yeni yollar aramaları (İpek ve Baharat Yolları Osmanlı Devletinin elindeydi.)

Kralların Coğrafi Keşifleri teşvik etmeleri (özellikle Portekiz ve İspanyol krallar)

Kristof Kolomb (1451 – 1506), 1492 senesinde baharat, altın ve diğer zenginliklerin fazlasıyla bulunduğu Hindistan'a ulaşma ümidi ile istemeden Amerika Kıtası'nı bulmuştur. Portekizli kaptan Bartolomeu Dias'ın Ümit Burnu'nu keşfetmesinden sonra Vasco da Gama, buradan dolaşarak Hint Okyanusu ve Hindistan'a ulaştı. Portekizli Macellan ve Del Kano, dünyayı dolaşarak geçtiler ve bunun sonucunda dünyanın yuvarlaklığına dair kesinleştirici sonuçlara ulaşmışlardır. Venedikli gezgin Marco Polo (1254 – 1324) Asya gezilerinin anlatımlarıyla Avrupa'nın Doğu uygarlıklarını tanımasını sağlamıştır.

Başlıca sonuçları

İpek ve Baharat yolları önemini kaybetti yerine Atlantik Okyanusu kıyısındaki limanlar (Lizbon, Amsterdam, Rotterdam ve Londra) önem kazandı. Bu durum özellikle Osmanlı’yı ekonomik açıdan olumsuz etkilemiştir.

Yeni bulunan topraklardan Avrupa’ya bol miktarda altın ve gümüş girdi. Keşfedilen yerlere özellikle Amerika Kıtasına Avrupa’dan büyük göçler oldu. Avrupa kültürü bu bölgeye yayıldı.

Avrupa’da zengin ve sanattan zevk alan bir sınıf olan Burjuva sınıfı ortaya çıktı. Bu durum, Rönesans hareketlerinin başlamasında etkili olmuştur.

Avrupalılar bilinmeyen birçok bitki ve hayvan türünü Avrupa’ya taşıdı.

Avrupalılar keşfedilen yerlerde sömürge imparatorlukları kurdular.

Hristiyanlık dini geniş alanlara yayıldı. Fakat bilimsel gelişmeler sonucu ortaya çıkan gerçekler kiliseye ve din adamlarına olan güveni azalttı.

Reform ve Rönesans hareketlerinin etkileriyle gelişmiş oldukları gibi kendileri de bu hareketlerin gelişimini etkilemişlerdir. Bu keşifler sonucunda Avrupa yeni kıtalara yayılma ve onların zenginlik kaynaklarını ele geçirme olanağı elde etmiştir. Avrupa düşüncesi ve kültürü, evrensel bir değer olarak bu süreçten itibaren yayılmaya ve egemen kılınmaya başlanmıştır. Bunu yaparken Avrupalılar, yerli halkları ve yerel yaşamı dağıtmış ve hatta yok etmiş, Avrupa kültürünü egemen kılma sürecini şekillendirmiştir. Hem doğal hem de kültürel farklılıkları yok eden bir süreç olmuştur. Bu klasik sömürgecilik olarak bilinen sömürgecilik süreci bu dönemle başlamıştır.

14. yüzyılın sonlarından başlayarak 16. yüzyıla kadar Avrupalıların yeni ticaret yolları keşfetmek adına yeni deniz yolları araması sonucu oluşturdukları organizasyon, gezi Amerika da dahil pek çok popüler kıtanın keşfiyle son bulmuştur.

15. yüzyılda özellikle birçok Avrupa ülkesi, Avrupa’da son derece pahalı olan ipek ve baharatın önemini anlamış ve Hindistan'a ulaşmanın, ticaret yapmanın bir yolunu aramasıyla başlamıştır. Hindistan'a karadan ulaşmak o dönem ve koşullar içinde oldukça zorluydu bu yüzden Hindistan'a ulaşmanın yeni bir deniz yolunun keşfedilmesiyle mümkün olacağı fikri pek çok krala cazip gelmiştir. Lakin bu fikirlerle pek çok cimri kral bile dönemin önde gelen denizcilerine hazinesinden yüklü miktarda servet ödemiştir.

Özellikle Portekiz tahtına prens Henry’nin geçmesiyle başlayan coğrafi keşifler, onun kurduğu okullardan çıkmış Vasco da Gama, Bartolomeo Diaz gibi pek çok ünlü denizcilerle başarılı sonuçlar elde etmiştir.

Fakat bugün Amerika'yı keşfetmesiyle ünlenen ve en popüler denizci olarak tanınan Kolomb bile Amerika kıtasına doğru gitmeyi tercih ederken yeni bir kıta için değil, dünyanın diğer tarafından dolanıp Hindistan'a ulaşabileceğini düşünmüş ve İspanyol ile Portekiz krallarına bu şekilde bir fikir ortaya atarak onların desteğini almaya çalışmıştır. Bunun imkânsız olduğu ancak günümüz şartlarında anlaşılacaktı.

Osmanlı İmparatorluğuna etkileri

- Avrupa’nın, Osmanlı Devleti’ne bağımlılığı azaldı.

- Akdeniz limanlarının önem kaybetmesi, Osmanlı Devleti’nin ticari gelirlerini önemli ölçüde azalttı.

- Osmanlı Devleti, Coğrafi Keşiflerin getirdiği olumsuzlukları önlemek için Süveyş Kanalı Projesi’ni oluşturdu. Lakin bunu ancak 1869’da Fransızlar gerçekleştirdi.

- Hint Okyanusu'nda Portekizliler ile savaştı fakat galibiyet elde edemedi.

- Don - Volga Kanalı Projesi’ni gerçekleştirerek İpek Yolu’nu tekrar canlandırmak istedi. Ancak bunda da başarılı olamadı.

- Akdeniz limanlarını yeniden canlandırarak gümrük gelirlerini artırmak için Avrupalı devletlere kapitülasyonlar vermek zorunda kaldı.

Aşağıda, Avrupalılar'ın Avrupa topraklarının dışına çıktıklarında yaptıkları Coğrafi Keşifler'in bir listesini bulabilirsiniz..

Tarih	Keşfedilen nokta	Kâşifler (Denizci & Jeografikerler)
860'a doğru	İzlanda	Naddod
875'e doğru	Beyazdeniz	Ottar
982'ye doğru	Grönland	Kızıl Erik
1246	Tataristan	Giovanni, Dal Piano Dei Carpini
1253	Moğolistan	Rubroek
1271-1275	Çin	Marco Polo
1431	Azor Adaları	Gonçalo Velho
1441	Beyaz Burun	Nuno Tristao
1445	Senegal	Lançarote Peçanha
1471	Gine Körfezi	Joao de Santarem
1482	Kongo	Diego Cam
1487	Ümit Burnu	Bartolomeu Dias
1492	Amerika (San Salvador)	Kristof Kolomb
1492	Haiti	Kristof Kolomb
1497	Newfoundland	Giovanni Caboto, Sebastiano Caboto
1497-1499	Afrika ve Hindistan kıyıları	Vasco da Gama
1498	Labrador	Giovanni Caboto
1499	Venezuela	Alonso de Ojeda, Amerigo Vespucci
1500	Amazon	Vicente Yáñez Pinzón, Martín Alonso Pinzón
1500	Brezilya	Pedro Alvares Cabral
1502	Orta Amerika	Kristof Kolomb
1505	Sri Lanka	Francisco de Almeida
1508	Malakka	Siqueira
1511	Sunda Adaları	A. d'Abreu
1513	Florida	Juan Ponce de León
1513	Panama	Nunez de Balboa
1515'e doğru	Bermuda Adaları	Juan Bermudez
1516	Rio de la Plata	Diaz de Solis
1518	Meksika	Fernanadez de Cordoba
1519	Tenochtitlan (Meksika)	Cortes
1520	Ateş Ülkesi	Ferdinand Magellan
1521	Filipin Adaları	Ferdinand Magellan
1524	Nouvelle France	Versazano
1532-1534	Peru'nun fethi	F. Pizarro
1534	Kanada	Jacques Cartier
1535	Kaliforniya	Cortes
1535	Şili	D. de Almagro
1540	Colorado	F. Alarcon
1542	Japonya	Mendes Pinto
1568	Salomon Adaları	Mendana
1576	Baffin Adası	Frobisher
1577	Virginia	W. Raleigh
1581-1584	Sibirya	Yermak
1585	Davis Boğazı	J. Davis
1594	Novaya Zemlya	Barents
1595	Marquises Adaları	Mendana
1605	Yeni Hollanda (Avustralya)	Willem Janszoon
1606	Yeni Hebrides Adaları	Queiros
1610	Hudson Körfezi	Henry Hudson
1615'e doğru	Horn Burnu	J. Lemaire
1642	Tasmanya	A. Tasman
1642	Yeni Zelanda	A. Tasman
1697	Kamçatka	Atlasov
1700	New Britain	Dampier
1722	Samoa Adaları	Roggeveen
1739	Bering Boğazı	Bering
1741	Aleut Adaları	Bering ve Delisle
1767	Tahiti	Wallis
1768	Lousiade Takımadaları	Bougainville
1772	Kerguelen Adaları	Kerguelen
1774	Yeni Kaledonya	James Cook
1778	Yeni Kaledonya	James Cook
1788	Mackenzie Irmağı	Mackenzie
1791	Vancouver Adası	Vancouver
1840	Adélie toprağı	Dumont d'Urville
1839-1842	Victoria toprağı	J. C. Rose
1878-1879	Kuzeydoğu Geçidi	E. Nordenskjöld
1903-1906	Kuzeybatı geçidi	R. Amundsen
1908-1909	Magnetik Güney Kutbu	E. Schackleton
1909	Kuzey Kutbu	Peary
1911	Güney Kutbu	R. Amundsen
1926	Güney Kutbu	R. Amundsen ve Nobile

Posted in: Bilgi Dünyası, Genel Coğrafya