Lima

 
Lima, bir Güney Amerika ülkesi olan Peru'nun başkentidir. Büyük Okyanus kıyısında bir liman olan Callao'dan 12 km içeride Rimac nehri üzerinde kurulmuştur.

Peru'nun siyaset, endüstri ve bilim merkezi olan Lima, krallar'ın şehri olarak tanımlanmıştır. Çünkü bu şehrin kurulacağı yer, Peru'da her yıl 6 Ocak'ta kutlanan Krallar Şenliği sırasında belirlenmiştir.

Yeraltı mezarlarıyla ünlü San Francisco Kilisesi günümüze kalan nadir eserlerden biridir.

Lima özellikle havacılıktaki telsiz iletişiminde kullanılan "NATO Alfabesi" kapsamında "L" harfininin kodudur.

Lima’nın Tarihi

Lima’nın yüzyıllar boyunca afet derecesinde büyük depremlerle, kolonizasyonla, baltalanmış bir tarihi var ama ülke her seferinde de küllerinden yeniden doğmayı başarmış.

Pachacamac kazı alanından elde ettikleri bilgiler, Kristof Kolomb ve diğer İspanyol istilacılarından önce Lima’nın dini bir merkez olduğuna işaret ediyormuş. O dönemde burada kabile kabile Latin Amerika yerlileri yaşıyormuş. Daha sonra hepsi 15. yüzyılda İnka Uygarlığı çatısı altında birleşmişler.
1532’de Francisco Pizarro önderliğindeki kafile “Yeni Dünya”yı keşfediyor. 3 yıl sonra 180 adamla buraya tekrar dönüp fetihe başlıyor. 10 ile 16 milyon nüfuslu Inkaları sadece 180 adamla (detaylarını Peru tarihi yazımızda bulabilirsiniz) yenince, “Ciudad de los Reyes” adını verdiği Lima’ya vali olmuş.

1543’te Lima, Peru Genel Valiliği başkenti ve kraliyet mahkemesinin merkezi olduktan sonra prestij kazanmaya başlamış. Daha sonraki yüz yıl içinde de Amerika Kıtası’nın geri kalanı, Avrupa ve Uzak Doğu ile yaptığı ticaretle git gide gelişmiş.

Gelişimi boyunca korsanların (kimisi devlet destekli, kimisi bildiğiniz korsan) cirit attığı yerlerden biri olmuş. Bu nedenle, şehri Pasifik Okyanusu’ndan gelebilecek tehditlerden korumak için 1684-1687 yıllarında kıyıdan surlarla çevirmişler.

1746 yılında, Surlar ve Callao Limanı şiddetli bir depremde yerle bir olmuş ve şehir büyük zarar görmüş. 18. yüzyıl boyunca şehrin yeniden inşaa süreci devam etmiş. Bu dönemde şehirde birçok Barok kilise ve malikaneler (casonas) yapılmış. İnşaaya sıfırdan başlayan şehir ekonomik gücünü ve açık denizlerde ticaretteki tekel kontrolünü büyük ölçüde kaybetmiş. Buenos Aires gibi rakiplerinden geri kalmış.

 

1800’lerin başında Latin Amerika’da İspanyol yönetimine karşı bağımsızlık savaşı başlıyor. Önce Arjantin, daha sonra Şili ve son olarak 1820’de Peru’ya gelen General José de San Martín önderliğindeki özgürlük orduları Lima’yı denizden kuşatıyor. 1821’de İspanyollar Lima’dan çekilip, dağlara geriliyorlar.

1824’te Peru bağımsızlık kazandıktan sonra Lima, Peru Cumhuriyeti’nin başkenti oluyor. Fakat ekonomik durgunluk ve siyasi kargaşalar kentsel gelişimi baya sekteye uğratmış. Bu düşüş 1850’lerde gübre ihracatı sayesinde kamu ve özel gelirlerin artmasıyla sona ermiş. Şehir çok hızlı gelişmeye başlamış. Bu da nüfusta çok büyük gelir uçurumları yaratmaya başlamış.

1879’da tam Lima belini doğrultmaya başlarken Şili ve Peru arasında Pasifik Savaşı patlak veriyor. 4 sene süren savaş sırasında Lima büyük yıkım ve yağma yaşıyor. Şili birlikleri kütüphaneler ve müzelerdeki değerli kamu mallarını ve zenginlerin özel eşyalarını ülkelerine kaçırıyorlar. Savaş sonrasında şehrin bir kez daha yeniden inşa edilmesi gerekiyor. 1890-1920 yılları arasında yeniden inşaa, şehir planlaması ve büyüme dönemine giriliyor. Şehrin bugünkü planlaması bu dönemden kalma. Şehre yukardan bakınca, matematik defterine benziyor. Paris’ten esinlenerek büyük bulvarlar ve ızgara plan sokaklar yapılıyor.

1940’da bir deprem yine şehri yerle bir etmiş. Ama aldığı göçlerle şehir büyümeye devam etmiş. Özellikle 1980’lerde And Dağları bölgesinde yoğunlaşan terör insanları Lima’ya sığınmaya mecbur bırakmış. Gecekondulaşma başlamış, suç artmış, şehir bir çöküş yaşamış. Hala da sancıları devam ediyor.

1992’de Lima modern tarihinin en karanlık zamanlarını yaşamış. Gerilla haraketi yürüten Peru Komünist Partisi, Sendero Luminoso (Shining Path yada Işıklı Yol) terör örgütü şehirde birçok terör olaylarına, ölümlere ve çatışmalara neden olmuş. O dönemde Peru güvenlik güçleriyle gerillalar arasında yaşanan çatışmalarda 70 bine yakın kişinin öldüğü tahmin ediliyor.

Bugün ise, iyi çalışan, hizmet veren belediyeler, ekonomik kalkınma ve yılların getirdiği küllerinden doğma refleksi sayesinde Lima, birçok alanda hem Peru’nun hem de Güney Amerika Kıtası’nın en önemli metropollerinden biri.

Lima Hakkında Genel Kültür

Lima’ya İsmini Veren Kahin

Etimolojik olarak Lima, eski İspanyolca metinlere göre burada yaşayan yerlilerce Itchyma olarak anılıyormuş. 15. Yüzyıldaki İnka Uygarlığı hakimiyetinden önce burada ünlü bir kahin yaşıyormuş. Ziyaretçilerinin kahine koydukları isim Keçuva dilinde Limaq yani konuşan demekmiş. Daha sonra bu kahinin yeri, bölgeyi fetheden İspanyollar tarafından yıkılıp kiliseye çevrilmiş ama kahinin vesayeti bölgeye ismini vererek yaşamaya devam etmiş.

Bir şehir olarak Lima, 1535’de “Krallar Şehri” olarak kurulmuş. Fakat bu isim fark edeceğiniz gibi pek tutmamış. Eski haritalarda hem Lima hem de Krallar Şehri bir arada kullanılıyormuş. 

 

 

Lima, Chillón, Rímac and Lurín Nehirleri arasında kalan 800 km² lik çöle kurulmuş. Dağlarla çevrili şehir, Pasifik Okyanusu’nun hemen dibinden yükselen dik falezlerin üzerine kurulu ve denize paralel yamaçlarıyla ünlü.

Lima’da İklim

Gelelim Lima’nın havasına. Buranın ılık ve sıcak arası gidip gelen bir havası var. Tropikal kuşakta ve çöl bir alanda olmasına rağmen Pasifik Okyanusu’ndan gelen soğuk su akımının yarattığı serinlikle biraz olsun rahatlıyor. Sıcaklıklar genelde tüm yıl boyunca ne 14 derecenin altına düşüyor ne de 30 derecenin üstüne çıkıyormuş. İki ana mevsimi var. Biri Aralık-Nisan arası yaz, diğeri de Haziran-Ekim arası kış. Arada kalan aylar da iki ana mevsim arası geçiş ayları. Sabahları bazen sahil tarafı sisli olabiliyor. Yazın gün batımı kırmızı, turuncu, pembe tonlarında çok renkli olduğundan Limalılar bu duruma “cielo de brujas” yani “cadıların gökyüzü” adını takmışlar. Burası dünyada Kahire’den sonra en kuru ikinci başkentmiş.

Lima’nın Nüfusu & Demografisi

Peru nüfusunun %29 ‘u Lima’da yaşıyor. Nüfusunun etnik dağılımı ise çok çeşitli.
Mestizolar yani yerli ırk ve Avrupa ırkının melezi kişiler  : %60
Avrupa kökenli: %15
Asya kökenli: %8 (Tüm Latin Amerika’daki en yoğun Çinli nüfusu buradaymış!)
Yerli ırk: %14
Afrika kökenliler: %3

2014 yılı verilerine göre Lima’nın nüfusu 9,752,000. 

 

Ekonomi

Lima Peru’nun endüstriyel ve finansal merkezi. Tüm Peru’nun Gayri Safi Milli Hasılasının yarısını Lima tek başına sağlıyormuş. Hizmet sektörünün çoğunluğu da burada toplanmış. Lima Güney Amerika Kıtası’ndaki en geniş ihracat ve kargo ağına da sahipmiş. Gelişmiş kargo ağına mı DHL’e mi kabahat bulmak lazım bilmiyorum ama İstanbul’dan bize Lima’ya yollananlar 2 gün geç geldi. Callao Limanı, hem balıkçılık hem de ticaret anlanında Güney Amerika’nın en gelişmişiymiş. Bu limandan en çok ihracatı yapılan ürünler yağ, çelik, çinko, pamuk, gümüş, şeker ve kahveymiş.

Lima’da ciddi bir sosyo-ekonomik anlamda da uçurum var. Nüfusun %82 si aylık 615 USD ve altı maaşla geçiniyormuş.

Mimari

Lima, Avrupa, And Dağları, Asya ve Afrika kültürlerinden fazlaca etkilenmiş. Özellikle sömürgecilik, göçler, ve yerli kültürler burayı çokkültürlü bir merkez haline getirmiş. Tüm bu özellikleriyle Lima’nın şehir merkezi olan tarihi Cercado de Lima bölgesi, 1988 yılında UNESCO tarafından Dünya Kültür Miras Listesi’ne alınmış.  San Francisco Manastırı, Valilik Binası, Lima Katedrali, Santo Domingo Manastırı, Torre Tagle Sarayı bu bölgede koruma altındaki bazı önemli yapılar.

Tüm “Yeni Dünya’nın” en eski üniversitelerinden biri olan ve sömürgeci İspanyol rejimi sırasında kurulmuş 1551 tarihli National University of San Marcos burada bulunuyor.

Lima şehir dokusu açısından değerlendirildiğinde karışık denebilecek bir mimari tarza sahip. İspanyol Sömürgecilik Dönemi, Barok ve Neo-Klasisizm etkilerinin görüldüğü balkonlarıyla meşhur erken sömürgecilik dönemi mimarisinden, Fransız tarzı Neoklasikten Art-Nouveau’ya geçen bağımsızlık sonrası dönem mimarisinden ve 1960’lar modern mimarisinden yapılar var. Elbette 21. yüzyılın gökdelenlerini de unutmamak gerek. Ayrıca Lima’da birçok büyük güzel park da var.

 

 

?

 

Lima’da Mutfak

Lima, İspanyol ve sömürgecilik dönemi kültürlerinin batılı ve oryantal pişirme pratiklerinin karışımından oluşan mutfak kültürüyle “Güney Amerika Kıtası’nın Gastronomi Başkenti” ünvanına da sahip. Son yıllarda uluslararası bilinirliğe sahip restoranların yanı sıra Lima’dan çıkma Peru kahvesi ve çikolatası da isim yapmaya ve ödüller almaya başlamış. 2014 yılında Lima’dan Central 15. sıradan, Astrid & Gaston 18. sıradan mutfak sanatlarının en prestijli sıralaması olan Dünyanın En İyi 50 Restoranı arasına girmiş. 2008’den beri Lima’da gastronomi kültürü her sene Eylül ayında yapılan Latin Amerika’nın en büyük yemek festivali olan “Mistura” ile kutlanıyormuş.

Burada nerede ne yenir için Peru Mutfağı yazımıza göz atabilirsiniz.

Lima’da Şehir hayatı

Şehrin Kuzey ve Güney uçlarında Lima’nın restoranlar, barlar, gece klüpleri ve otellerle dolu plajları yer alıyor. Yaz aylarında buralar dopdolu oluyormuş (biz o halini göremedik). Lima’da klasikten moderne, deneyselden performans odaklıya canlı ve aktif bir tiyatro kültürü var. Müzeler bakımından da Lima, tüm ülkenin en zengini.

Turizm

Bugün Lima, UNESCO koruması altındaki tarihi yerleri, gece hayatı, yerel ve uluslararası gastronomi ağı, müzeleri, geleneksel ve çağdaş festivalleri, sanat galerileri gibi tüm bu özellikleriyle bir turist çekim merkezi.

Lima son yıllarda önemli etkinlikerin de merkezi haline geliyor. 2013’te Lima, 2019 Pan American Games’in düzenleneceği şehir olarak seçilmiş. Ayrıca 2014’te Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Zirvesi’ne ev sahipliği yapmış.

 

 

Posted in: Dünya Şehirleri