Anadolu Beylikleri, Anadolu Türkmenlerinden Türklerin 1071’deki Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu’da kurdukları devletlerdir. Savaşın hemen ardından, özellikle Doğu Anadolu Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde kurulan devletlere Birinci Dönem Anadolu Beylikleri, aynı dönemde; önce Anadolu'nun batı ucunda İznik'i başkent edinen, sonradan da Haçlı Seferleri nedeniyle başkentini Konya'ya taşıyarak Orta Anadolu merkezli olarak devam eden Anadolu Selçuklu Devleti’nin zayıflaması ve yıkılmasından sonra kurulan devletler ise İkinci Dönem Anadolu Beylikleri olarak ifade edebilir.
Birinci dönem Anadolu beylikleri
| Beylik | Başkent | Hakimiyet Dönemi |
|---|---|---|
| Çaka Beyliği | İzmir | 1081-1098 |
| Ahlatşahlar Beyliği (Sökmenliler) | Ahlat | 1110-1207 |
| Artuklu Beyliği (üç kol) | Hasankeyf, Mardin, Harput | 1102-1409 |
| Danişmendliler Beyliği | Sivas | 1071-1178 |
| Dilmaçoğulları Beyliği | Bitlis | 1085-1398 |
| İnaloğulları Beyliği | Diyarbakır | 1095-1183 |
| Mengüçlü Beyliği | Erzincan, sonra Divriği | 1080-1228 |
| Saltuklu Beyliği | Erzurum | 1072-1202 |
| Çubukoğulları Beyliği | Harput | 1085-1112 |
| Tanrıbermiş Beyliği | Efes | 1074-1098 |
| Bayrak veya tamga | Beylik | Başkent | Hakimiyet Dönemi |
|---|---|---|---|
 | Alâiye Beyliği | Alanya | 1293-1421 |
 | Aydınoğulları Beyliği | Birgi sonra Ayasuluk (Selçuk) | 1308-1426 |
 | Candaroğulları Beyliği | Eflani, sonra Kastamonu, daha sonra Sinop | 1292-1461 |
| Canik Beylikleri | Samsun | 13. yy - 14. yy | |
| Çobanoğulları Beyliği | Kastamonu | 1211-1309 | |
| Dulkadiroğulları Beyliği | Elbistan sonra Kahramanmaraş | 1339-1521 | |
| Eretna Beyliği | Sivas, sonra Kayseri | 1328-1381. | |
| Erzincan Beyliği | Erzincan | 1379-1410. | |
| Eşrefoğulları Beyliği | Beyşehir | 13. yy. ortaları - 1326 | |
| Germiyanoğulları Beyliği | Kütahya | 1300-1428 | |
| Hamitoğulları Beyliği | Eğirdir | 1301-1423 | |
| İnançoğulları Beyliği | Denizli | 1261-1368 | |
| Kadı Burhâneddin Devleti | Kayseri | 1381-1398 | |
 | Karamanoğulları Beyliği | Konya | 1256-1483 |
 | Karesioğulları Beyliği | Balıkesir | 1297-1360 |
| Menteşeoğulları Beyliği | Milas | 1280-1424 | |
 | Osmanoğulları Beyliği | Söğüt | 1299-1922 |
| Pervâneoğulları Beyliği | Sinop | 1277-1322 | |
 | Ramazanoğulları Beyliği | Adana | 1325-1608 |
| Sâhib Ataoğulları Beyliği | Afyonkarahisar | 1275-1342 | |
| Saruhanoğulları Beyliği | Manisa | 1302-1410 | |
| Tâceddinoğulları Beyliği | Niksar | 1303-1415 | |
 | Tekeoğulları Beyliği | Antalya | 1321-1390 |
Anadolu beyliklerinin kurucuları aşiretlerdi. Anadolu Selçukluları bu aşiretleri özellikle Bizans sınırına yerleştirmişler ve bu toprakları aşiret beylerine ikta (tımar) olarak vermişlerdi. İkta sisteminde, Türkmen beyleri kendilerine verilen toprağın karşılığında Anadolu Selçuklu sultanına savaş zamanlarında asker gönderiyordu. Toprağın mülkiyeti sultana aitti, beylerin ise bu toprağı işleme hakkına sahipti. Bu beyler sonradan bağımsızlıklarını ilan ettiklerinde Anadolu Selçuklu devlet yapısını kendilerine örnek aldılar.
Anadolu beyliklerinde devlet yönetimi hanedanın elindeydi. Bu hanedanın en yaşlı ya da etkili kişisine ulu bey denirdi. Ulu bey devlet merkezinde oturur, vilayetlerin yönetimini ise çocuklarına ya da kardeşlerine bırakırdı. Devlet işleri, bir kurul ya da kurum olan divanda görüşülür ve karara bağlanırdı. Vilayetlerin yönetiminden ise valiler sorumluydu; ayrıca hukuk işlerini kadılar ve askerlik ile güvenlik işlerini subaşılar yürütürdü. Devletin parası (sikke) ulu bey adına basılırdı.
Anadolu beyliklerinde ordu, Ulu beyin atlı ve yaya hassa birlikleri, ikta verilmiş beylerin yetiştirdiği askerler ve çeri denen aşiret atlılarından oluşurdu. Savaş sırasında ordu üç kola ayrılırdı. Merkez kuvvetlere ulu bey, sağ ve sol kollara da oğulları ya da kardeşleri komuta ederdi. Ok, yay, kılıç, kargı, hançer, balta, gürz ve mancınık orduda kullanılan başlıca silahlardı.
Ekonomik ve toplumsal yaşam
Üç çesit toprak vardır. Bunlara ikta, vakıf ve mülk denirdi. Devlet bazı toprakların gelirini hizmetlerine karşılık belirli bir kişiye ya da bir vakfa bırakırdı. Köylüler bu toprakları işler, vergisini de toprağı işletme hakkına sahip olan kişiye ya da vakfa verirlerdi. Köylüler ekip biçmekle yükümlü olduğu toprakları bırakıp başka yere gidemezlerdi. Kent ve kasabalarda mülk sahibi olanlar köylülere oranla daha özgürdüler. Her zanaat dalı ayrı bir Ahi birliğine bağlanarak kendi içinde örgütlenmişti.
Ekonominin temeli tarıma dayalıydı. Toprak ve iklim koşullarına bağlı olarak tahıl, meyve ve pamuk gibi ürenler yetiştiriliyordu. Hayvancılık da hayli yaygındı. Anadolu'da dokunan kilim ve halılar dış pazarda alıcı buluyordu. Kütahya, Amasya ve Bayburt çevresinden çıkarılan gümüşün büyük bölümü de dışarıya satılıyordu. Anadolu beyliklerinde ticarete de gelişmişti. Karadeniz kıyısındaki Sinop, Trabzon ve Samsun, Ege'deki Foça, İzmir, Selçuk ve Balat ile Akdeniz'deki Antalya ve Yumurtalık, iç ve dış ticaretin en önemli liman kentleriydi. Kayseri ve Konya, kervan yollarının kavşak noktasında bulunan Sivas önemli ticaret merkezleriydi.
Bilim ve sanat
Anadolu beylikleri döneminde özellikle Konya, Kayseri ve Kastamonu birer bilim ve sanat merkeziydi. Bilimler arasında en çok tıp gelişmişti. Hacı Paşa bu dönemin en ünlü tıp bilginlerinden biriydi. Başta Yunus Emre olmak üzere Gülşehirli Şeyh Ahmed, Âşık Paşa, oğlu Ulu Arif Çelebi, Bahaeddin Sultan Veled, Ahmed Eflaki, bu dönmede yetişmiş başlıca şair ve yazarlardı. Bunlar arasında Yunus Emre Anadolu’da Türkçe şiirin öncüsüdür.
Osmanlılar zamanında doruğuna ulaşan büyük mekânlı yapıların ilk örnekleri de bu dönemde ortaya çıktı. Karamanoğullarının yaptırdığı Karaman'daki Hatuniye Medresesi ile Niğde'deki Ak Medrese önemli yapılardır. Germiyanoğulları da Afyonkarahisar'da Kubbeli Cami ve Kütahya'daki Vacidiye (Demirkapı) Medresesi’ni yaptırdılar. Beyşehir'deki Eşrefoğlu Süleyman Bey Camisi ve Medresesi Eşrefoğullarından kalmıştır. Eğirdir'deki Dündar Bey Medresesi, Hamidoğullarından kalan en önemli yapılardan biridir. Safranbolu'daki Gazi Süleyman Paşa Camisi Candaroğulları mimarisinin önemli örneğini oluşturur. Birgi'deki Aydınoğlu Mehmed Bey Camisi ve Medresesi ile Selçuk'ta salt mermerden yapılmış İsa Bey Camisi ve İmareti Aydınoğulları beylerince yaptırılmıştır. Manisa'daki Ulucami Saruhanoğullarından ve Kayseri'deki Hatuniye Medresesi Dulkadıroğullarından günümüze ulaşmış en önemli mimarlık örneklerindendir.
Twitter
Facebook Page
Ana Sayfa
0 Yorum:
Yorum Gönder