Tarihe Gömülmüş Uygarlıklar - I

İnanın ya da inanmayın insanlık birkaç yıla yok olabilir. Eğer böyle bir şey yaşanırsa bu çok da şaşırtıcı bir durum olmaz çünkü tarih süresince birçok uygarlık dünya üzerinden silinip gitti. Savaşlar, hastalıklar, iklim değişiklikleri, yanardağ patlamaları ve istilalar gibi birçok faktörün bu medeniyetlerin kaybolmasında etkili olduğunu söyleyebiliriz. İşte tarih sahnesinden silinip giden 10 gizemli uygarlık:

Klovis Uygarlığı             

                                                                                                

Tarih: M.Ö. 11500
Bölge: Kuzey Amerika
Klovis kültürü hakkında pek yeterli bilgiye sahip olmasak da bu topluluğun vaktiyle Kuzey Amerika’da yaşadığını söyleyebiliriz. Klovis uygarlığı, ismini New Mexico’daki Clovis kentinin yakınlarında bulunan bir arkeolojik alandan alıyor. Bu alanda 1920’lerde taştan kesici aletler ve kemikler bulunmuştu.
Bu topluluğun, buz devrinin sonlarına doğru Bering Boğazı’ndan geçerek Sibirya’dan Alaska’ya geldiği düşünülüyor.

Klovis’in Kuzey Amerika’daki ilk uygarlık olup olmadığı halen bilinmiyor ve tarih sahnesinden bir anda kaybolup gidiyorlar. Bunun nedeni de tartışılan bir başka konu elbette ki. Aşırı avlanma sonucunda kendi besin kaynaklarını mı tüketmişlerdi acaba? Yoksa iklim değişikliği, bir hastalık ya da yırtıcı bir hayvan istilası mı sonlarını getirmişti? Ya da belki de bu kültür diğer yerli Amerikan kabileleri arasında eriyip gitmiştir.

                                                                                 

Bunlar düşünülen tüm ihtimaller; ama daha önce de belirttiğimiz gibi bu ani yok oluşun nedeni henüz netlik kazanmış değil.

Klovis kültürüne ait olduğu düşünülen araç gereçler, oluklu ve keskin bir baş kısmı olan kendine has bir şekle sahip. Bu araç gereçlerin bulunduğu alanda yoğunlukla mamut kalıntılarının da olması arkeologları, Klovis topluluğunun mamut avında oldukça yetkin olduğunu düşünmeye sevk ediyor. Kalıntılar göz önüne alındığında, bu uygarlığın toplamda 125 farklı tür bitki ve hayvan tükettikleri iddia ediliyor.

Caral Uygarlığı             

Caral halkı, 5000 yıl önce Peru’nun And Dağları bölgesinde Amerika’nın ilk medeniyetini kurmuşlardı.Carallılar tüm dünyadan uzak, tek başlarına geliştiler. Piramitler inşa ettiler, yazının icat edilmediği bir dönemde bilgilerini ipe düğüm atma yöntemiyle kayıt altına aldılar. Savaşmak ve tüm kıtayı ele geçirmek yerine sanata, astronomiye, dine önem verdiler. Dünya’nın en uzun sıradağlar zinciri ve Güney Amerika’nın bütün batı kıyısı boyunca uzanan 1.556 kilometrelik And dağlarının eteğine kurulan ve Pasifik okyanusunun kıyısına 20 kilometre mesafede bulunan Caral-Supe, uygarlık tarihi için büyük önem taşıyor

 

.

Merkezi kutsal Caral-Supe şehri, Peru’nun Barranca bölgesinde. Başkent Lima’nın 200 km kadar kuzeyinde. Geç arkaik döneme ait yerleşimin geçmişi beş bin sene öncesine uzanıyor. Yakın çevredeki 18 kentsel yerleşim alanından biri olan Caral, özellikle 6 geniş piramit yapısıyla, karmaşık ve anıtsal bir mimariye sahip. Anıtsal taşları, topraktan platformlarla oluşturulmuş dağları, batık dairesel meydanları var. Şehirde yerleşimin milattan önce 3 bin ile 2 bin 600 yılları arasında kurulduğu, en kalabalık döneminde 3 bin kişinin yaşadığı tahmin ediliyor. Diğer şehirler Caral ile benzerlikler gösteriyor. Caral Uygarlığı döneminde Supe Vadisi’ndeki şehirlerde toplam 20 bin kişinin yaşadığı düşünülüyor. 66 hektarlık alana yayılan Caral’da iki bölge var: Merkez ve kenardaki yerleşimler. Anıtsal mimari yapılardan ilk açığa çıkanlara bakılırsa, merkezde dört kümelenme bulunuyor: Seçkinlerin konutları, kule seviyesinde iki dairesel plaza, büyük kitlelerin toplanabileceği alanlar.. Merkezin çevresinde takım adalar gibi kümelenen, kenar yerleşimlerde ise 

sıradan halkın yaşadığı konut grupları konumlanmış. Sosyal amaçlı büyük yapılardan Galeri Piramiti’nde balina iskeletinden çıkarılmış omurlardan yapılmış, parlatılmış sekiz sandalye bulundu.
Eski Mısır’la yaşıt ve İnka uygarlığından 44 asır önce var olan 5 bin yıllık Caral-Supe antik kenti piramitleriyle, tarım teraslarıyla, ev ve tören yerleriyle 620 hektarlık bir alana yayılmıştı. Caral halkının önemli bir özelliği de, dünyanın geri kalan bölümüyle herhangi bir bilgi alışverişinde bulunmadan Amerika’daki ilk medeniyeti kurması. Mezopotamya, Mısır ve Hint uygarlıkları ise birbiriyle bilgi alışverişi içindeydi. Farklı alanlardaki bulguları birbirinden

alıp geliştirdi.Arkeolog Ruth Shady, Caral-Supe toplumunun, Peru’nun sahil, dağlık bölgelerinden ve Amazon’dan gelen insanların karışımdan oluştuğunu söylüyor. Shady’ye göre, Caral-Supe uygarlığı astronomi, tıp ve mühendislik alanlarında çok ileriydi ve geçimini balıkçılık ve sulak tarımdan sağladı. Shady, uygarlığın, kendisinden sonra gelen İnka uygarlığını etkilediğini ve Caral dilinin İnkaların konuştu quechua dilinin atası olduğunu belirtiyor. Caral’da herhangi bir savaş aletine ya da Kolu, bacağı kesilmiş iskelete de rastlanmadı. Arkeolog Ruth Shady’nin buldukları, Caral’ın ticaret ve zevk üzerine kurulu şefkatli bir toplum olduğunu gösteriyor. Piramitlerden birinde Güney Amerika akbabası ve pelikan kemiklerinden yapılmış 32 flüt, lama ve geyik kemiklerinden yapılmış 37 kornet bulundu. Bir bebek iskeletinin boynunda bulunan taş boncuklu kolye, takı işçiliğinin geliştiğini gösteriyor. Dokuma tarağı ve bitkilerden yapılmış dokuma çantalara karbon yaşı testi uygulandığında M.Ö. 2627 yılına ait oldukları tesbit edildi. Çantaların, piramitlerin yapımında taş taşımak için kullanıldığı sanılıyor.

Caral’da bulunan “quipu”lar Caral toplumunun gelişmişliğini gösteriyor. Quipu, sistemi, yazının icadından önce kullanılan bir tür bilgi depolama yöntemi. İpler üzerine atılan düğümlerle bilgi depolanıyor. Bu sistem diğer And Dağları toplumlarında da görülüyor. Quipu ya da khipu quechuadilinde düğüm ve hesap anlamına gelmekte olup, bir kayıt ve hesap sistemidir. Quipu, doğal sayıların çeşitlirenklerdeki sicimler üzerine düğüm silsileleri oluşturma yoluyla temsil edildiği işaretler bütünü, yani bir tür kodlama sistemiydi. Yazıya sahip olmayan devlet yönetimi nüfus sayımını, istatistikleri, ambarlardaki stokların durumunu, hayvansayısını, farklı halklarca ödenen vergileri, devlet depolarına malların giriş çıkışını bu yöntemle kaydedilmekteydi. Fakat Quipu’nun “anahtar”ı olan gizli bilgiyi yalnızca Quipucamayoc adı verilen yöneticiler bilmekteydi. Quipu sistemi daha sonra İnkalar tarafından kullanıldı. İnkalar bu bilgi sistemini daha da geliştirdi. Quipu’nun icadı İnkaların, Caral kültürünün bir bölümünü koruduğunu kanıtlıyor.

Uzmanlar, ilk tesbitlerin, Güney Amerika’nın en eski uygarlığı olan Caral uygarlığının, 3600 sene önce doğal afetler nedeniyle yok olduğunu gösterdiğini belirtiyor. Yayımlanan yeni araştırmalara göre, Caral uygarlığı, iklimde oluşan değişiklikler ve yer sarsıntıları sonucu yok oldu. Araştırmacılar, toprak 

kaymalarına sebep olan 7-8 büyüklüğünde bir depremin ve başka depremlerin, Carl-Supe piramitlerinde meydana gelen eğilme ve hasarlara yol açtığını saptadılar.Perulu arkeolog Ruth Shady, depremde kopan parçaların daha sonra El Nino kasırgasının neden olduğu şiddetli yağış sonucu meydana gelen sel baskınları tarafından sürüklendiğini ifade etti. Shady, “Daha sonraları, tortu ve kum sürükleyen rüzgarlar ve iki nesli etkileyen kuraklık tarımı kötü etkilemiş ve Caral halkı için bölge yaşanmaz hale gelmiş” dedi. Araştırmacılar, Caral-Supe antik kentinin daha keşfedilecek birçok sırrı bulunduğunu belirtiyor. Antik kentte araştırma yapan arkeologlardan Luis Miranda, “Kentte nekropol bulamadık, araştırmaya devam ediyoruz, çünkü bir nekropol bulursak, uygarlık ile ilgili birçok soruya yanıt bulacağız” dedi. Araştırmacılar, iklim değişikliği, havanın ısınması, yer sarsıntısı, kasırga, kuraklık gibi doğal afetlerin Caral uygarlığı gibi her alanda başarılı olan bir medeniyeti birkaç nesilde yok edebildiğini gösterdiğini vurguladılar.

Cucuteni-Trypillia Kültürü            

Tarih: M.Ö. 5500 – 2750

Bölge: Ukrayna ve Romanya
Cucuteni-Trypillia olarak bilinen uygarlık Neolitik dönem Avrupası’nın en kalabalık topluluğuna sahipti. Dünya üzerinden gizemli bir şekilde kaybolan bu medeniyetin vaktiyle 15 bin gibi bir nüfusa sahip olduğu düşünülüyor.

Cucuteni-Trypillia, çömlek işçiliğindeki yetkinlikleriyle ön plana çıkan bir kültür. Çömlek ve vazolarındaki sarmal motif ve dekoratif öğeler bu kültürün karakteristik özelliklerinden biri olduğu düşünülüyor. Bu topluluğun her 60 ya da 80 yılda bir kendi köylerini yakıp küllerinin üzerine köylerini yeniden inşa etmek gibi garip bir ritüelleri vardı. Bu uygulamanın nedeni bilim insanları arasında halen tartışılan bir konu.

Ana tanrıça etrafında şekillenen ve anaerkil bir toplum yapısına sahip olduğu düşünülen bu uygarlığın dünya üzerinden ani kayboluşlarının nedeni iklim değişikliği sonucunda yaşanan büyük bir kuraklık olduğu düşünülüyor. Cucuteni-Trypillia uygarlığının geçim kaynağının büyük oranda tarım olduğu da göz önüne alındığında yok oluşlarını açıklayan bu son teorinin güç kazandığını söyleyebiliriz. Günümüzde, bu topluluğa ait olduğu iddia edilen toplam 3 bin arkeolojik alan bulunuyor.

Bir tarım topluluğu olan Cucuteni-Trypillia’nın beslenme biçimleri de dikkat çeken bir diğer unsur. Bulgular bu uygarlığın, buğday, çavdar, yulaf, kenevir ve darı yetiştirdikleri ve bu ürünleri mayasız bir çeşit ekmek yapımında kullandıkları düşüncesini destekliyor. Bu topluluğun aynı zamanda üzüm, bezelye, fasulye ve kayısı yetiştirdikleri biliniyor. Tarımın yanında hayvancılıkla da ilgilenen bu uygarlığın büyük baş hayvan tüketimi de beslenme biçimlerinin bir kısmını oluşturuyor.

İndus Vadisi Uygarlığı            

Tarih: M.Ö. 3300 – 1300
Bölge: Pakistan

İndus Vadisi Uygarlığı, günümüz Pakistan ve Batı Hindistan bölgelerini kapsayan oldukça büyük ve tarihin en önemli antik uygarlıklarından biriydi. Kullandıkları dil henüz deşifre edilmediği için bu medeniyet hakkında çok da yeterli bir bilgi sahibi olamıyoruz. Fakat, içlerinde Harappa ve Mohenjo-Daro şehirlerinin de bulunduğu yüzlerce yerleşim yeri inşa ettiklerini ve bu yerleşim birimlerinden her birinin kendi kanalizasyon sistemi olduğunu biliyoruz. Sınıfsız ve ordusuz bir yapıya sahip olan bu uygarlığın astronomi ve tarımda oldukça geliştiğini söyleyebiliriz. Ayrıca bu topluluğun pamuklu kıyafet üretimi yapan ilk medeniyet olduğu biliniyor.

4 bin 500 yıl önce ortadan kaybolan bu uygarlığın varlığı 1920’lerde ilk kalıntılar bulunana dek bilinmiyordu. Yok oluş sebepleri tam olarak bilinmese de Hagar-Hakra nehrinin kuruması ve sıcaklıkların düşmesi gibi çevre koşullarındaki çeşitli değişikliklerin buna neden olduğunu iddia eden birkaç teorinin varlığından söz edebiliriz. Bir diğer teori ise bu topluluğun M.Ö 1500 yılında Aryanlar’ (Not*1) ın işgali sonucunda yeryüzünden silindiğini iddia ediyor

Bu uygarlığın, bulunduğu bölgeyi daha verimli hale getirebilmek amacıyla bazı tarım teknikleri geliştirdiği biliniyor. Çoğunlukla buğday, arpa, bezelye ve pamuk üretimiyle meşgul olan bu topluluğun aynı zamanda kedi, köpek, büyükbaş hayvan ve domuzları evcilleştirdiği de iddia ediliyor. Arkeolojik kazılarda bulunan kalıntıların çoğunluğunu üzerinde insan, hayvan ve tanrıça Şiva figürlerinin bulunduğu mühürler oluşturmaktadır ve bu uygarlığın aynı zamanda Mısır ve Mezopotamya medeniyetleriyle de ilişki içerisinde bulunduğu bilinmektedir. 

Olmec Uygarlığı            

Tarih: M.Ö. 1400
Bölge: Meksika

Bu gelişmiş uygarlığın ilk izleri milattan önce 1400 yılına dayanmaktadır. San Lorenzo şehrinin Olmeklerin en önemli üç merkezinden biri olduğu ileri sürülmektedir, diğer ikisi ise Tenochtitlan ve Potrero Nuevo’dur.

Olmekler mimari açıdan oldukça usta kabul ediliyorlar, devasa taşların kullanıldığı oldukça büyük anıtlar bu iddiayı kanıtlar niteliktedir. Olmekler, Mezoamerika kültürlerinin başlangıcı olarak kabul görüyor. Olmeklerin yazı sistemi geliştiren, pusulayı icat eden ve Mezoamerika takvimini bulan o bölgedeki ilk medeniyet olduğu düşünülüyor.

Bunlar dışında, bu uygarlığın kan alma tekniği geliştirdiği, insan kurban ettikleri ve aynı zamanda sıfır rakamını ilk kez kullandığı biliniyor.

19’uncu yüzyılın ortalarına kadar keşfedilmeyi bekleyen bu uygarlığın sonunu volkanik patlamalar sonucu oluşan iklim değişiklikleri ve zararlı tarımsal faaliyetlerinin getirdiği iddia ediliyor.

Nebati Uygarlığı                          

Tarih: M.Ö.600

Bölge: Ürdün

Nebatiler, bugün Ürdün, Filistin ve kuzey Arabistan’ı kapsayan bölgede M.Ö. altıncı yüzyıldan itibaren gelişmiş bir uygarlıktır.

Sami topluluğu Ürdün Dağı’nı kazarak uygarlığın en nefes kesici eseri olan Petra şehrini inşa etmişlerdir. Aynı zamanda bu uygarlık, hidrolik ve karmaşık yapıdaki kanalizasyon sistemlerindeki yetenekleriyle de biliniyorlar. Bu yeteneklerinin onlara çöl gibi kurak bir bölgede gelişme olanağı sunduğu da tartışılmaz bir gerçek.

Günümüze hiç yazılı kayıt ulaşmadığı için onların kültürleri hakkında ne yazık ki yetersiz bir bilgiye sahibiz. Fakat bu gelişmiş uygarlık, coğrafi konumlarının da etkisiyle değerli metal, demir, çelik, ipek, baharat gibi birçok ürünün ticaret ve ulaşımında aktif bir rol oynamıştır.

O zamanın diğer uygarlıklarından farklı olarak, Nebatilerde kölelik mantalitesi yoktu, şehirdeki herkes bir işin ucundan tutmayı görev bilirlerdi.
Nebatiler, milattan önce 4’üncü yüzyılda Petra’yı terk etmişler; fakat bunun nedenini net olarak henüz hiç kimse bilmiyor. Eldeki bulgular, bu terk ediş süresinin acele olmadığını ve belli bir zaman aldığını göstermek de, bu da bizlere bir çeşit göç hikayesi sunuyor olabilir.

NOT*1     ARYANLAR                     

Aryan, Vedik döneminde Hindistan’ın Aryavarta olarak adlandırılan bölgesine yerleşmiş, antik Hint-Avrupa dil ailesine dahil diller konuşan etnik grubu ve bu bölgeyi tanımlamak için  günümüzde kullanılan bir ifadedir. Bu topluluklar yüzyıllarca bölge toplumları üzerinde aristokratik bir sınıf olarak hüküm sürmüşlerdir. Etnik olarak yakın topluluklardan olan  antik İran halkları, Avesta’da kendilerini tanımlamak için bu etnik tanımı kullandılar. 

Günümüzde İran adının Aryan sözcüğünden türediği ileri sürülür.

Aryan Sanskritçe "asil" veya "onurlu" anlamındaki "Arya" kelimesinden türetilmiş bir sözcüktür. Avesta dilindeki benzeri "Airya"dır ve Eski Pers dilindeki karşılığı "Ariya"dır.      Büyük oranda Proto-Hindu-İranlıların etnik olarak kendilerini tanımlama amacıyla kullanılmak üzere var olmuştur. Avesta, büyük ölçüde Pers, Hint halklarının temel kutsal kitapları ki bu  kitap Zerdüştlüğü anlatan yegane eser niteliğindedir.

19. yüzyılda, Hint-İranlılar, Hint-Avrupa dillerini konuştukları bilinen en eski insanlardı. Aryan olduğunu kabul edilmektedir. Aryan ya da Ari ifadesi Hint-Avrupalılar  yerinde daha çok ırkçı  kesimler tarafından tercih edilen bir anlatımdır. Aryan halkının çoğu; Caynizm, Budizm ve Hinduizm'e mensuptur. "Aryan" kelimesi,önceSanskritçedeki "Arya", ardından da Fransızcadaki " Arienne"den geçti. Sanskritçe ve  öbür Hint dillerini konuşurlar. 

Hindistan ve çevresinde yaşarlar. Orta Asya Hindistan kökenlidir.Ana vatanları Kuzey Pakistan'dır

Posted in: Dünya Tarihi