Saltuklu - Çubukoğulları - Tanrıbermiş Beylikleri

Saltuklu Beyliği

Saltuklu Beyliği, Malazgirt Savaşı'ndan sonra Büyük Selçuklu Devleti komutanlarından, Ebulkasım Saltuk Bey'in 1071 yılında kurduğu, merkezi Erzurum olan Anadolu Türk Beyliği'dir.

Emîr Saltuk, 1071 yılında gerçekleşen Malazgirt Meydan Muharebesi'nde Büyük Selçuklu İmparatorluğu ordusunda görev alarak emrine verilen birlikleri idare etmiştir. Selçuklu ordusunun galibiyetini takiben Sultan Alp Arslan tarafından Erzurum ve dolaylarının fethiyle görevlendirilmiş olup ele geçireceği topraklarda ikta olarak kendisine verilmiştir. Emir Saltuk Erzurum dolaylarını ikta olarak alsa da Gürcü Krallığı himayesindeki eski Bizans komutanınca yönetilen Erzurum'u ancak 1080/1081 senesinde ele geçirerek burayı merkez şehri yapmıştır.

Saltuklular, Büyük Selçuklu vassalı olarak Gürcülerle savaşmayı sürdürerek topraklarını genişletmeye ve onlara karşı korumaya çalıştılar. Saltuklu Meliki İzzettin Saltuk 1155 gibi Ani dolaylarında Gürcü kralı Dimitri'ye yenilerek esir düşmüş ve ve yüklü bir fidye karşılığı serbest kalabilmiştir.

Danişmendlilerle birlik olup Haçlılara karşı başarılı savaşlar yapmışlardır. Türkiye Selçuklu Sultanı Rükneddin Süleyman Şah, Gürcüler üzerine çıktığı sefere Saltuk Beyi Alâeddîn Melik Şah'ı da davet etti. Ancak, Alâeddîn Melik Şah bu sefere katılmayı kabul etmeyince Rükneddin Süleyman Şah, 1202'de Erzurum'u alarak beyliğe son verdi.

Saltuklu beyleri, kültüre, sanata ve mimari eserlere çok önem vermişler ve sahip oldukları yerlerde çeşitli mimari eserler yaptırmışlardır. Melik Gâzi; Kale Camii ve Tepsi Minareyi inşa ettirmiştir. 1179’da inşa edilen Erzurum Ulu Camii'ni Nâsıreddin Muhammed yaptırmıştır. Üç kümbetler ismiyle bilinen türbelerden biri, İzzeddin Saltuk’a aittir. Bu türbenin yanında bir de zâviye vardır. Tercan’da, Mama Hatun tarafından bir kervansaray ve türbe yaptırılmıştır. 1232 senesinde, Ebû Mensûr tarafından inşa ettirilen Micingerd Kalesi, Saltuklulara ait önemli eserlerdendir ve bu eserlerin çoğu zamanımıza kadar ulaşmıştır.

Beyler

1071-1202 yılları arasında Erzurum merkez olmak üzere, en güçlü devrinde Kars, Gümüşhane,Rize ve Bayburt yörelerine egemen olan Türkmen beyliğinin beyleri hüküm sürdükleri yıllar itibarıyla şu şekildedir:

Bey	Hüküm Süresi	Notlar
Ebu'l-Kasım Saltuk Bey	1071-1102
Melik Alaeddin Ali	1102-1145
Melik İzzeddin Saltuk	1145-1174
Melik Nasreddin Mehmed	1174-1185
Melik Rükneddin Melikşah	1185-1202

Çubukoğulları Beyliği

Çubukoğulları Beyliği, Selçuklu emirleri Çubuk Bey (1085-1092) ve oğlu Mehmed Bey tarafından 1085-1112 arasında Fırat Nehri'nin batısında Palu, Genç arasını, Çemişgezek, Eğin, Arapgir ve civarını fethederek kurulan Türk beyliğidir. Sünni Hanefi olup beylik merkezi Harput'tu. Çubuk Bey'in Harput Ulu Camii'nin bahçesinde heykeli bulunmaktadır. 1112'de Artuklu Beyliği hakimiyeti altına girdi.

Tanrıbermiş Beyliği

Tanrıbermiş Beyliği, Batı Anadolu'da 11. yüzyılda var olmuş küçük ve kısa ömürlü bir devlet.

Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu'ya akın eden Türkmen beylerinden olan Tanrıbermiş Bey 1074 yılında Efes'i alarak beyliğini ilan etti.

1098 yılında Birinci Haçlı Seferi sırasında I. Aleksios komutasındaki Haçlı ve Bizans orduları tarafından Efes'in geri alınmasıyla beylik yıkılmıştır.

Posted in: Anadolu Tarihi, Türk Tarihi