Tarih Öncesi Canlı Türleri 1

Tarih öncesinde dünya üzerinde yaşayan canlı türlerinin çoğu, günümüzde yaşayanlardan farklıydı. Bazılarının bütünüyle soyu tükenirken, bazılarının torunları da bugün yaşayan çeşitli türlere evrildi. 

Dunkleosteus

Dunkleosteus, yaklaşık 358–382 milyon yıl öncesindeki Geç Devonyen dönemde yaşamış olan zırhlı balıkların "arthrodira" takımının bir cinsidir. Dunkleosteus adı, Yunanca "kemik" anlamına gelen "osteus" (οστεος) ile Cleveland Doğal Tarih Müzesi'nden David Dunkle'ın soyadından oluşuyor.

Cinsin kapsadığı türler arasında şunlar sayılabilir: D. terrelli, D. belgicus, D. denisoni, D. marsaisi, D. magnificus, D. missouriensis, D. newberryi, D. amblyodoratus, D. raveri. Bunlardan bazıları gelmiş-geçmiş en iri plakodermler (zırhlı balıklar) idi. En büyük tür olan D. terrelli, 6 m uzunluğa ve 1 ton ağırlığa ulaşabiliyordu.

Dunkleosteus, modern çağ vakumlu beslenicileri gibi çenesini hızla açıp kapatabiliyordu. Isırık kuvveti ise 6.000 ilâ 7.400 N arasındaydı.

Arkeopteriks

Arkeopteriks (Lat. Archaeopteryx) adı "eski kanat" anlamına geliyor. Antik Yunan dilinde "antik" anlamına gelen "ἀρχαῖος (archaīos)" sözcüğü ile "tüy" veya "kanat" anlamına gelen "πτέρυξ (ptéryx)" sözcüğünün bileşiminden oluşuyor.

Bu cinsin üyelerinin, uçmayan tüylü dinozorların torunu ve modern kuşların atası olan kuş-benzeri dinozorlar olduğu düşünülüyor.

19.yy'ın sonu ile 21.yy başı arasında, fosilbilimciler ve popüler başvuru kitapları tarafından Arkeopteriks genel olarak bilinen en eski kuş (Avialae grubu üyesi) olarak kabul ediliyordu. Ancak yakın zamanlarda daha eski zamanda yaşamış potansiyel Avialae grubu üyeleri (Anchiornis, Xiaotingia, Aurornis gibi) keşfedildi.

Elasmozor

Elasmozor (Lat. Elasmosaurus), yaklaşık 80,5 milyon yıl önce Geç Kretas döneminin Şampanyan (İng. Campanian) evresinde Kuzey Amerika'da yaşamış olan bir pleziyozor cinsidir.

İlk örnek, 1867 yılında Kansas'taki Fort Wallace yakınlarında bulundu ve Amerikalı fosilbilimci Edward Drinker Cope'a gönderildi. Cope, 1868 yılında örneğe E. platyurus adını verdi. Cins adı "ince pullu sürüngen/kertenkele", tür adı ise "düz kuyruklu" anlamına geliyordu.

Cope, Elasmozor iskeletini birleştirmeye çalışırken önce kafatasını kuyruğun ucuna yerleştirmişti. Bu hata, bir başka fosilbilimci olan Othniel Charles Marsh tarafından küçümsendi ve aralarındaki "Kemik Savaşları" rekabetinin bir parçası oldu.

Kesin olarak bilinen sadece tek bir tane ve eksik Elasmozor iskeleti mevcut; parçalara ayrılmış bir kafatası, omurga ile göğüs ve kalça eklemleri içeriyor. Günümüzde kabul edilen tek bir tür var; diğer türler artık geçersiz veya başka cinse ait kabul ediliyor.

Deinoteryum

Deinoteryum (Lat. Deinotherium) adı "berbat canavar" anlamına geliyor. Günümüzde yaşayan fillerin, onlardan daha iri olan tarih öncesi bu akrabası, Orta Miyosen'de ortaya çıkıp, Erken Pleistosen'e dek sağ kaldı. Bu süre içinde çok az değişim geçirdi. Yaşarken muhtemelen çağdaş fillere çok benziyordu; sadece dişleri alt çenesindeydi ve aşağı kıvrıktı.

Opabinya

Opabinia regalis, Kanada'daki British Columbia'da bulunan Orta Kambriyen Burgess Şisti Lagerstätte'de keşfedilen bir kök grup eklembacaklıdır. Şimdiye dek, 20 taneden az sayıda iyi örnek tanımlandı; topluluğun %0,1'inden azını oluşturdukları Greater Phyllopod yatağından çıkan 3 Opabinya örneği biliniyor.

Opabinya, yaklaşık 5,7 cm (hortumu hariç) uzunluğunda, yumuşak bedenli bir hayvandı. Bölümlü bedeninde kenarlar boyunca loblar vardı ve kuyruğu da fan şeklindeydi. Kafasında alışılmadık özelliker vardı: Beş tane göz, kafanın altında geriye doğru bir ağız ve muhtemelen yiyeceği ağıza uzatan bir hortum. Opabinya'nın deniz tabanında yaşadığı ve hortumunu kullanarak yerdeki küçük, yumuşak yiyecekleri aradığı tahmin ediliyor.

Helikoprion

Helicoprion, köpekbalığına benzeyen eugeneodontid holocephalid balıkların uzun ömürlü bir cinsi idi. Neredeyse tüm fosil örneklerinde, "diş helezonları" adı verilen, sarmal yerleşmiş ayrık diş kümeleri bulunuyor.

Kıkırdaklı kafatası, omurga ve başka yapısal elemanlar fosil kayıtlarında korunmamış olduğundan, fosilbilimciler bu hayvanın anatomisi ve davranışları hakkında tahminler yürütmeye çalışıyor.

Helilkoprion, 290 milyon yıl kadar önce erken Permiyan'ın okyanuslarında, Kuzay Amerika, Doğu Avrupa, Asya ve Avustralya'dan bilinen türlerle birlikte yaşadı. Helilkoprion'un (ve diğer eugeneodontidlerin) yaşayan en yakın akrabaları,  denizkedisigillerin "chimaera" cinsi üyeleridir.

Kuetzalkoatlus

Quetzalcoatlus northropi, Kuzey Amerika'da Geç Kretas döneminin Mastriktiyan (İng. Maastrichtian) evresinde yaşadığı bilinen bir azdarkid pterozordur. Bilinen gelmiş-geçmiş uçan hayvanların en büyüklerinden biridir.

Azhdarchidae familyasının (bkz. madde 21) bir üyesidir. Bu aile, alışılmadık ölçüde uzun boyunlu, gelişmiş dişsiz pterozorlardan oluşur. Kuetzalkoatlus adı ise Orta Amerika'nın yerel halklarının efsanelerinde sözü edilen tüylü yılan tanrıdan gelir.

Dimorfodon

Dimorfodon (Lat. Dimorphodon), erken Jurasik dönemde yaşamış olan orta büyüklükte bir pterozor cinsidir. 1859 yılında fosilbilimci Richard Owen tarafından adlandırılmıştır. Dimorphodon, "iki-biçimli diş" anlamına gelir; Yunanca "iki" anlamındaki δι (di) , "biçim" anlamındaki μορφη (morphe) ve "diş" anlamındaki οδων (odon) sözcüklerinden oluşturulmuştur. Çünkü bu hayvanın çenelerinde iki ayrı tipte dişler bulunur. Bu özellik, sürüngenler arasında oldukça enderdir.

Jaekelopterus

Jaekelopterus, dev bir yırtıcı "eurypterid" (soyu tükenmiş bir sucul eklembacaklı grubu) cinsidir. Jaekelopterus fosilleri, Erken Devonyen dönemin Pragyan ve Emsian evreleri kalıntılarında keşfedilmiştir. Bilinen iki türü vardır: J. rhenaniae ve J. howelli.

Cins adı, Alman fosilbilimci Otto Jaekel'in soyadı ile "kanat" anlamına gelen Yunanca "πτερόν (pteron)" sözcüklerinden oluşur. Almanya'daki Klerf Oluşumu'nda bulunan büyük bir kıskacın fosil kalıntılarına dayanarak, J. rhenaniae türünün 2,5  metre civarında olduğu tahmin edilmiştir. Bu da Jaekelopterus'u bilinen gelmiş-geçmiş en büyük eklembacaklı yapar.

Halüsijenya

Halüsijenya (Lat. Hallucigenia), Kanada ve Çin'deki Burgess Şisti tipi çökeltilerdeki eklemli fosillerden ve dünyanın başka yerlerindeki yalıtılmış omurgalardan bilinen Kambriyen "xenusiid"leri cinsidir.

Cins adı tip türlerinin alışılmadık görüntüsünü ve ilginç inceleme tarihini yansıtır; bir cins olarak ortaya konduğunda, H. sparsa başaşağı ve ön tarafı arka olarak yapılandırılmıştı. Halüsijenya şu anda bir "lobopodyan kurtçuk" olarak kabul ediliyor. Şu anda yaşayan kütük ayaklı kurtçukların erken dönem atalarını temsil ettiğini düşünenler olmakla birlikte, bazı araştırmacılar da eklembacaklılara daha yakın olduğu kanısındadır. Halüsijenya'nın bedeninin iki yanında, ucunda cımbız benzeri yapılar olan 7 adet uzuv bulunuyor.

Liopleurodon

Liopleurodon, boyunları kısa pleziyozor soyu olan Pliosauroidea'ya ait büyük ve etçil deniz sürüngenleri cinsidir. İki Liopleurodon türü, 160 ilâ 155 milyon yıl önce, Orta Jurasik dönemin Kalloviyan (İng. Callovian) evresinde yaşamıştır. Avrupa'yı kaplayan denizlerin Orta ilâ Geç Jurasik dönemindeki bir numaralı yırtıcısıydı. En büyük türü olan L. ferox yaklaşık 7,5 metre kadardı.

Terizinozor

Terizinozor (Lat. Therizinosaurus), çok büyük teropod (kertenkele kalçalı) dinozorların oluşturduğu bir cinstir. Terizinozor cinsinde T. cheloniformis adlı tek bir tür bulunur. Yaklaşık 70 milyon yıl önce, yani Geç Kretas dönemde (geç Şampanyan ilâ erken Mastriktiyan evrede) yaşamıştır. Kendi benzersiz grubu olan Therizinosauria'nın en son ve en büyük temsilcilerindendir. Bu türün fosilleri ilk olarak Moğolistan'da bulundu ve önce kaplumbağa benzeri bir sürüngene ait olduğu düşünüldü. Tür adı bu yüzden "kaplumbağa biçimli" anlamına gelen "cheloniformis" sözcüğüdür.

Posted in: Hayvanlar