Türkiye'deki Saat Kuleleri 7

İZMİR

Konak meydanını süsleyen ve İzmir’in simgesi olan Saat Kulesi gerçekten zarif bir sanat eseridir. 81 metrekare taban üzerine sekizgen şekilde ve dört basamaklı haç biçimde mermer bir platform üzerine yapılan Saat Kulesi, 25 metre yüksekliğinde ve dört katlıdır. Sekizgen platformun dar kenarlarında, dörder küçük sütun üzerine oturan sebiller yer alır. At nalı kemerli, baldaken biçimli sebillerin üçer çeşmesi ve kurnası ile ortasında fıskiyeleri vardır. Fıskiyelerden bugün iki tanesi yok olmuştur. Baldekenlerin üzerini alemli kubbeler örter. Sebiller arasındaki geniş dört cephede, at nalı kemerli, demir şebekeli birer açıklık bulunur. Bu açıklıklardan deniz tarafındaki olanı kapıdır.Cephelerin ve sebillerin üzerini çepeçevre fistolu saçak dolaşır. Kulenin platformu beyaz mermerden, diğer bölümleri ise kesme taştan yapılmıştır.

Sekizgen kaide üzerinde sütunlu bir galeri ve onun da üzerinde köşeleri pahlanmış kare prizma gövde yükselir. Zarif başlıklı, küçük kaideli sütunlar birbirine üç dilimli kemerlerle bağlanır. Galeri ve çeşmelerde kullanılan pembe ve yeşil sütunların başlıklarında ve köşelerinde bitkisel süslemeler yer alır.
Gövdenin dört bir tarafında, orta yerinde açılmış at nalı kemerli küçük nişli balkon görüntüsü veren unsurlar görülür. Bunun üzerinde, Doğu ve Batı yönlerinde birer Osmanlı arması, Kuzey ve Güney yönlerinde ise Sultan II. Abdülhamit’in tuğraları kabartma olarak yapılmıştır.
Gövde üzeri, içleri beş kollu yıldızlarla doldurulmuş baklava dilimli kabartmalarla bezenmiştir. Gövdenin üst bölümü üç sıra mukarnasla genişletilmiş ve dış yüzüne dört adet 75 cm. çapında saat konulmuştur. Saatin dönemin Alman İmparatoru Kayzer II. Vilhelim tarafından Osmanlı-Alman yakınlığı nedeniyle hediye edildiğine dair bir takım kayıtlar varsa da, bu bilgiyi orijinal kaynaklarda doğrulatamadık. Saatin ana mekanik bölümü özel yapılmış demir köşebentler ve döküm ayaklar üzerine oturtulmuş, yirmi iki dişli çarktan oluşmuştur. Saatin bazı parçaları üzerinde 1901 tarihi görülmektedir.
On iki küçük sütun üzerine oturan dördüncü kat, gövdeden daha dardır ve üzerini hilalli alemi olan metal kubbe örter ve bu bölümde, saatin şimdi çalışmayan çanı bulunmaktadır.
Sarı Kışla, Hükümet Konağı, Hapishane, Hastane ve en son eklenen Saat Kulesi ile Osmanlı Devleti’nin İzmir’de modernleşme çizgisindeki kamusal meydanı tamamlanmış oluyor ve bu mekan toplumsal alanda çok sık kullanılan bir yer oluyor, hatta kentin kalbi haline geliyordu. Doğaldır ki, anıtsal bir eser olan kule saymış olduğumuz kamu binaları arasında seçkin bir yere oturuyor ve insanların gündelik yaşamlarında kullandıkları bir enstrüman oluyordu.

Saat kulesi Osmanlı Tarihi’nde “istibdat”ın sembolü olan II. Abdülhamit adına yapılmıştı. 23 Temmuz 1908’de II. Meşrutiyet’in ilânı sonrasındaki özgürlük kutlamaları da Konak meydanında ve Saat Kulesi civarında gerçekleşmekteydi. Bazı kaynaklarda, dipnot gösterilmeksizin, bu özgürlük kutlamaları sırasında bazı kişiler, Abdülhamit’e ait bir eser olduğu gerekçesiyle Saat Kulesi’ne saldırarak yıkmaya çalışmışlarsa da, araya girenler sayesinde bu yıkım hareketinin önüne geçildiği anlatılmaktadır. Ancak bu olaya dönemin kaynaklarında rastlayamadık.

1 Eylül 1901’de tamamlanarak faaliyete geçen Saat Kulesi, İzmir’in güzel çirkin, acı tatlı, sevinçli üzgün yirminci yüzyılda yaşadığı her güne tanık olmuştur. Ne var ki bu anıt, 1 Şubat 1974 tarihinde İzmir’de yaşanan 5.2 şiddetindeki depremden zarar görmüş ve kulenin saat kadranları üzerindeki son kat yıkılmış, inşa edilirken kesme taşlar arasına demir ve bakır lehimlenerek yapılan ana gövde depremlere dayanmıştır. Yıkılan kısım yaklaşık iki yıllık süre içinde onarılarak eski haline getirilmiştir.

KARS

KARABÜK-SAFRANBOLU

Karabük Safranbolu ilçesinde şehre hakim bir yerde ve her taraftan görülebilecek yerde bulunan Saat Kulesi’ni Sultan III.Selim döneminde Sadrazamlık yapan, Safranbolulu Sadrazam İzzet Mehmet Paşa 1797 yılında yaptırmıştır. Sadrazam İzzet Mehmet Paşa’nın h.1212 (1796) tarihli vakfiyesinde de “Zeferanbolu kasabasında” bir saat kulesi yaptırdığı, yeni bir saat satın alındığı, saatlerin ayar ve bakımları ile ilgili saatçilikten anlayan birinin görevlendirilmesi yazılıdır.

Saat Kulesi, dikdörtgen prizma şeklinde olup, kesme taştan yapılmış, 8-10 m. yüksekliğindedir. Saat Kulesi’nin şehre bakan yüzünde yuvarlak kadranlı bir saat bulunmaktadır. Kulenin her cephesinde dikdörtgen ikişer pencere vardır. Ayrıca kule içerisindeki merdivenin aydınlatılması için de yer yer mazgal delikleri açılmıştır.

Güneş Saati (Safranbolu)

Karabük Safranbolu ilçesinde, çarşı içerisinde bulunan Köprülü Camisi’nin avlusunda Güneş Saati bulunmaktadır.

Yatay güneş saatleri grubundan olan bu güneş saati XIX.yüzyılın ortalarında yapılmıştır. Dört mermer ayağın taşıdığı, düz mermer bir zemin üzerine yapılan bu saat günün saatini metal plaka üzerine düşen gölgelere göre hesaplamaktadır.

KARAMAN

KASTAMONU

Kastamonu Hükümet Konağı’nın arkasındaki, şehrin doğusunda bulunan yamaç üzerindeki Saat Kulesi’ni Kastamonu Valilerinden Abdurrahman Nureddin Paşa 1884-1885 yıllarında yaptırmış ve saatini de Avrupa’dan getirtmiştir.

Saat Kulesi kare bir kaide üzerinde 12 m. yüksekliğindedir. Açık sarı ve açık yeşil renkte kesme taştan yapılmıştır. Yuvarlak kemerli bir kapı ile içerisine girilen kule, içten iki katlıdır. Dört yöne de yuvarlak ve geniş pencereler açılmıştır. Katlar arası dışarıya taşkın silmelerle belirlenmiştir.

Kulenin ikinci katında bulunan saatin malzemeleri ve onun üzerinde de çanı bulunmaktadır. Kulenin üzeri piramidal bir külahla örtülmüştür.

 

KAYSERİ

Şehrin merkezindeki Cumhuriyet meydanında bulunan Kayseri Saat Kulesi, 1906 yılında mutasarrıf (kaymakam) Haydar bey zamanında vilayet kaynakları kullanılarak Tavlusunlu Salih usta tarafından yapılmıştır.

Kayseri Saat Kulesi’nin yapımına Ahmet Remzi Akyürek şöyle tarih düşmüştür:

Gerekti Kayseri şehrinde bir ziba çalar sa’at

Münebbih olmağa evkat-ı halkı ruz-u şeb hala

Cenab-ı Mir Haydar bende-i Şah-ı keremperver

Muvaffak oldu olsun kadr-ı cahı an-be-an bala

Mücevher sa’ate benzetti Remzi yazdı tarihin

Yapıldı mevki’inde kasr u sa’at-hane pek a’la (1324)

Anadolu’daki diğer örnekleri gibi, Kayseri Saat Kulesi’nin bitişiğinde dikdörtgen biçiminde muvakkithane (muvakkitin bulunduğu yer) vardır. Muvakkithaneye Kuzey yönündeki yuvarlak kemerli bir kapıdan girilir. Girişin iki yanında sivri kemerli uzun dikdörtgen pencereler vardır. Doğu ve Batı cephelerinde de yuvarlak kemerli birer dikdörtgen pencere yer almaktadır. Muvakkithanenin çatısı dört adet üçgen prizmanın kesişmesiyle kapatılmıştır. Prizmaların üçgen tabanları her cephede alınlık konumundadır. Doğu ve Batı’daki üçgen alınlıklarda yuvarlak pencereler açılmıştır.

Muvakkithane sonraları askeri alım ve belediye turizm, ilan, zabıta bürosu olarak kullanılmıştır. Son olarak belediyenin meslek kurslarının tanıtım merkezine dönüştürülmüştür.

Kare planlı saat kulesi yaklaşık 15 metre yüksekliğindedir. Kuleye Batı cephesinde bulunan kapıdan girilmekte ve helezonik merdivenle çıkılmaktadır. Merdivenler yanlardan dışarıya açılmış deliklerle aydınlatılmaktadır. Saat sarkacı merdiven boşluğunda hareket etmektedir. Kule üç bölümlüdür. Üst bölümün her cephesinde saatlerin olduğu dairesel açıklıklar vardır. Kulenin üzerinde çanın bulunduğu çinkodan yapılmış külah yer almaktadır. Çan artık kullanılmamaktadır.  Külahın üzerinde ise yönleri ve rüzgârı gösteren ok düzeneği bulunmaktadır.

Son dönemlerde, 1946 yılına kadar Kayseri Saat Kulesi’nin bakımını Ali efendi yapmaktaydı. Daha sonra,  belediye bakım ve onarım işi ile saatçi Şaban Coşkunsu’yu görevlendirmiştir. Geçmişte,  Hacı Mehmet Saraçoğlu da saatin bakım ve onarımını yapmıştır. Günümüzde saatin bakım ve onarımını Kayseri Saatçiler ve Anahtarcılar Odası üstlenmiştir.

Düzgün kesme taş ve bordürler kullanılarak yapılan saat kulesi Kayseri’nin önemli bir simgesi olmuştur.

KIRKLARELİ

KOCAELİ

İzmit, Kemalpaşa Mahallesi’nde Av Köşkü ile Atatürk Heykeli arasında, tepe üzerinde yer alan Saat Kulesi'ni, İzmit Mutasarrıfı Musa Kazım Bey tarafından Sultan II. Abdülhamit'in tahta çıkışının 25. Yıldönümü nedeniyle yaptırmıştır. Saat Kulesi’nin mimarı, Mimar Vedat Bey’dir.

Saat Kulesi’nin üç tarafında bulunan sebillerin alınlığında ve kapısı üzerinde kitabeler bulunmaktadır. Bu kitabelerde “1318 Belediye etti inşa bu kule ile çeşme-i Seyit Kamari’ye” yazılıdır. Orta kattaki yuvarlak kartuş içerisinde de Sultan II.Abdülhamit’in tuğrası bulunmaktadır. Kulenin giriş kapısı yanındaki Türkçe bir kitabeden de SEKA tarafından 1970’te onarıldığı yazılıdır.

Saat Kulesi, köşelerinde ikişer sütun ve kenarlarında yuvarlak kemerli sebiller bulunan kare bir kaide üzerinde yükselmektedir. Sebiller basık yuvarlak niş şeklinde olup, silmelerle çevrelenmiştir. Ayrıca sebillerin profilli birer teknesi bulunmaktadır. Buradaki sebilli kaide üzerinde yükselen kulenin köşeleri pahlanmış kare prizma şeklindedir. Kaide ile gövde arasına bir balkon yapılmıştır. Bundan sonra gövde enine üç silme ile dört kata bölünmüş, üzeri de piramidal bir külah ile örtülmüştür. Geniş saçakları olan bu külahın altında dört yöne yönelik birer saat kadranı yerleştirilmiştir. Neo-Klasik üslupta yapılan Saat Kulesi’nin her köşesinde silmeli, ince uzun birer pencere bulunmaktadır.

KÜTAHYA

Kütahya Saat Kulesi’ni XIXyüzyılın sonlarında Kütahya Valisi Fuat Paşa yaptırmıştır Analcı Mescit’in karşısında, 30 Ağustos Ortaokulu’nun arkasında bulunan bu saat kulesi 1975’ten önce yıktırılmış ve yerine Belediye Çarşısı yaptırılmıştır

Saat Kulesi, kare planlı, kesme taştan, iki katlı olup üzeri külah ile kapatılmıştı Kulenin köşelerine sütunçeler yerleştirilmişti Üst katın her cephesinde yuvarlak kadranlı birer saat yer alıyordu Her iki katın birer cephesine yuvarlak kemerli birer pencere yerleştirilmişti.

Posted in: Tarihi Eserler, Tarihi ve Turistik Yerler, Türk Kültürü